“Ga niet naar Indië, als er zielsziekten in uw familie zijn”

Op zaterdag 10 maart 1906 gooide Wilhem Johan de Bordes zich in Batavia voor de trein. Hij was 35 jaar. De trein stond piepend en knarsend stil. Die dag kwam een einde aan een veelbelovende Indische carrière. “Kassian, De Bordes is dood,” zeiden de mensen. Zijn familie in Nederland ontving een telegram. Hoe had het zover kunnen komen?

Wilhem (niet: Wilhelm) Johan de Bordes verliet Nederland op zaterdag 25 september 1896, per stoomschip Van Diemen. Hij zal ongeveer 25 jaar zijn geweest, dan de leeftijd van een volwassen man. In de kolonie heeft hij enkele familieleden; zijn moeder heette Van Polanen Petel, een naam die in Batavia bekend was. Dat zijn betrekking tevoren geregeld is, lijkt waarschijnlijk: op de bonnefooi gaan is iets voor onbesuisden. De Bordes komt te werken bij de Nederlands-Indische Spoorweg Maatschappij. Daar wacht hem in principe een goede toekomst. Het spoor in Indië breidt uit.

In 1898, dus binnen twee jaar, wordt De Bordes bevorderd van adjunct-ingenieur in zijn woonplaats Soerabaja naar adjunct-chef in Djocja. Het is een tijdelijke betrekking, maar eentje die meetelt. Doet hij dit goed, dan kan er een blijvende bevordering komen. In deze tijd is hij ook getrouwd; een familieadvertentie vermeldt als zijn echtgenote: “H.C.C. de Bordes-van Tienhoven van den Bogaard”. Haar voornaam is helaas onbekend. Wel weten we dat De Bordes zich meer thuis moet zijn gaan voelen; hij is een trouwe penningmeester van Vereeniging ter bevordering v/h oprichten van vrijwilligerscorpsen in Midden-Java. Het gaat hier vermoedelijk om korpsen die het KNIL moesten ondersteunen. Een getrouwd man, netwerkend en ook ambitieus. Eind december 1900 verhuist hij naar Batavia, en gaat daar werken als administrateur bij de Nederlandsch-Indische Tramway Maatschappij.

De Bordes moet een groeiende naamsbekendheid hebben genoten. Keer op keer verschijnen er dienstmededelingen in de Indische kranten, waaronder na een witregel relatief groot zijn naam staat: W.J. de Bordes. De mededelingen veranderen, de naam keert elke keer terug. Door de precieze details van tramzaken maakt de ondertekenaar de indruk ook zo precies te zijn. Hij weet het immers, zijn naam is zonder meer solide. Zelfs wanneer hij in 1904 met verlof is, blijven de mededelingen verschijnen; de aandeelhoudersvergadering waarover hij bericht, wordt in Amsterdam gehouden.

In 1905 is De Bordes terug in Indië en hij werkt vlijtig verder. Het verenigingswerk – daar leert men mensen kennen – eist ook zijn tijd op: hij wordt in het bestuur gekozen van het Nederlandsch Verbond, met 300 leden bepaald geen kleine organisatie. Alles gaat dus goed en De Bordes wordt zelfs vader.

Dan is er toch op 30 maart 1905 dat bericht. Vendutie, een algehele verkoop wegens vertrek. De opsomming van alle eigendommen stemt droevig, want het maakt zichtbaar dat alléén vrouw en kind zullen vertrekken. De enorme hoeveelheid kinderspullen wijst op een troetelende omgeving. Dat huiselijk geluk voorbij.

Op 28 september 1905 verlaat mevrouw De Bordes per stoomschip Oranje Indië, “met kind” vermeldt de passagierslijst. Haar man heeft zijn werk nog.
En daar gaat het mis.

Schroeien

“Ga niet naar Indië, als er zielsziekten in uw familie zijn, of als men geneigd is tot droefgeestigheid. […]”

…waarchuwde de Indische kruidengeneeskundige mevrouw J. Kloppenburg-Versteegh (1862-1948). Ze publiceerde Het leven van de Europeesche vrouw in Indië (1913), een handboek dat veel algemene waarschuwingen bevatte:

“Niet iedereen is geschikt voor het leven in Indië; behalve een gezond lichaam is het noodig een krachtigen wil te hebben; deze moet getraind en niet verweekt zijn. De tropenzon zal verweekte naturen niet koesteren doch integendeel schroeien.”

In de tijd dat ze dit schrijft, heeft ze al te vaak gezien wat de tropen doen met vooral mensen uit Holland. De hitte put uit, er is een ervaring van eindeloze tijd zonder de afwisseling van seizoenen en de eenzaamheid kan zielsziekte veroorzaken. Het woord depressie klinkt hierin door. Is dat ook met Wilhem Johan de Bordes aan de hand? Vrouw en kind weg, hij waarschijnlijk in een pension of inwonend bij familie, al te goed beseffend wat hij niet meer had.

In januari 1906 wordt hij vader van een zoon, het jongetje is in Amsterdam geboren. Mevrouw de Bordes was dus zwanger toen ze weg ging. Hij zou zich enkele maanden later bij het gezin voegen.

De eerste maanden na de geboorte lijkt er niets aan de hand te zijn. In de kranten verschijnen de gebruikelijke dienstmededelingen met de vertrouwde naam eronder. Op maandag 5 maart plaatst De Bordes een annonce in het Nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië dat hij “heden den dienst heeft overgegeven aan zijn opvolger, R. Bloemendaal.” Keurig.
Dat “heden” krijgt een staartje.

Diezelfde week, op vrijdag 9 maart, komt T.H. Stoll, inspecteur van het stoomwezen, de trams in Batavia controleren. Stoll keurt vijf locomotieven af, andere wijst hij aan voor reparatie en die gaan dus uit de roulatie. De Bordes weet: nu worden de tramdiensten op Batavia en Buitenzorg gehalveerd. De betrouwbaarheid van zijn naam is weg, stuk, verdwenen.

Het zal ongetwijfeld een schandaal zijn. Wie krijgt de schuld? Moest hij zo terug naar Nederland? In de nacht van vrijdag op zaterdag, vindt hij de antwoorden.

Op zaterdag 10 maart gooit hij zich voor de trein. Dat is een harde manier om te sterven, het is of hij zichzelf straft.
De dag erna wordt hij begraven.

Keihard

In de kranten verschijnen enkele korte familieberichten die spreken over schok en de zeer plotselinge dood. Dat was het zeker. Indië was een mooi land, maar ook: een keihard land voor mannen als Wilhem Johan de Bordes, al te ontvankelijk voor zielsziekte.

Meer artikelen uit deze rubriek
Overzicht van boeken over Nederlands-Indië en Indonesië