Gary Powers – U2-piloot tijdens de Koude Oorlog

De Amerikaanse piloot Gary Powers (1929-1977) werd op 19 augustus 1960 in de Sovjet-Unie veroordeeld tot 3 jaar gevangenisstraf en 7 jaar werkkamp. Enkele maanden daarvoor was zijn spionagevliegtuig neergehaald. Toen Powers terugkeerde in eigen land werd hij allesbehalve warm onthaald. Sterker: men nam het hem kwalijk dat hij geen zelfmoord had gepleegd.

De Russen wisten al langer dat de Amerikanen spionagevluchten uitvoerden boven de Sovjet-Unie, maar hard bewijs kon men nooit overleggen. Op 1 mei 1960 kwam daar verandering in. Op die dag werd boven de Sovjet-Unie een Amerikaanse U-2 vliegtuig neergehaald. Deze vliegtuigen konden een zeer grote hoogte bereiken, zodat ze niet of moeilijk te traceren waren voor de vijandelijke radar.

Aan boord van het spionagetoestel bevond zich geavanceerde waarnemingsapparatuur. President Dwight D. Eisenhower probeerde de bewering dat het ging om een Amerikaans spionagevliegtuig aanvankelijk nog af te doen als onzin. Een verklaring van Sovjet-leider Nikita Chroetsjov bracht hem kort hierna echter ernstig in verlegenheid:

“Kameraden, ik moet jullie een geheim vertellen. Toen ik mijn mededeling deed, heb ik met opzet niet gezegd dat de piloot nog in leven en goed gezond is en dat we onderdelen van de machine in ons bezit hebben.”

Het feit dat deze CIA-piloot, Francis Gary Powers, nog in leven was en plaats moest nemen in een Russische beklaagdenbank, maakte het voor de Amerikanen lastig om te blijven beweren dat er geen sprake was van spionage. Eisenhower probeerde de zaak nog wel te vergoelijken door te zeggen dat de vluchten nodig waren om gegevens over de Sovjet-Unie te bemachtigen die niet op een andere manier verkregen konden worden.

Het incident met Gary Powers kwam op een precair moment in de Koude Oorlog. Er stond juist een belangrijke diplomatieke onderhandeling gepland tussen Amerika en de Sovjet-Unie. Chroetsjov, die tevergeefs excuses eiste van de Amerikanen, schortte deze bespreking vanwege het incident voor onbepaalde tijd op.

Rechtszaak tegen Gary Powers

Gary Powers bevond zich met zijn toestel op ruim twintig kilometer hoogte toen er achter de U2 een Russische raket ontplofte. In plaats van op de ingebouwde zelfmoordknop te drukken, besloot Gary Powers om te kijken of hij het er levend vanaf kon brengen. Nadat hij door de Russen was overmeesterd, moest Powers terechtstaan voor een militaire rechtbank in Moskou. Hij bekende schuld en werkte mee aan de ondervraging. Op de vraag hoe hij zijn toestel had verlaten antwoordde de Amerikaan:

“Ik kon de schietstoel niet gebruiken doordat de druk in de vallende machine toenam. Ik herinner me dat ik op een hoogte van 11,5 kilometer zat, toen ik besefte dat ik de schietstoel niet kon gebruiken. Ik opende dus het cockpitdak en maakte de riemen los. De middelpuntvliedende kracht drukte de helft van mijn lichaam tegen het instrumenten terwijl de andere helft al buiten hing. Ik was vergeten de zuurstofslang los te maken en die hield me vast. Ik moest me naar buiten worstelen. De parachute opende zich automatisch, onmiddellijk nadat ik het toestel had verlaten. Tegen die tijd zat ik op een hoogte van nog geen 5 kilometer”.

Powers erkende dat hij een verkenningsvlucht uitvoerde en dat hij opdracht had gekregen om onder meer de exacte locatie van een vliegveld en olie-opslagplaats vast te stellen. De rechtszaak werd bijgewoond door zo’n 1500 mensen, waaronder Powers’ echtgenote en ouders.

Geen zelfmoord

Op 19 augustus 1960 werd de piloot veroordeeld tot 3 jaar gevangenisstraf en 7 jaar werkkamp. Hij hoefde echter niet zijn hele straf uit te zitten. In januari 1962 werd de onfortuinlijke piloot uitgewisseld tegen de Russische spion Vilyam Genrikhovich Fisher, beter bekend onder zijn alias Rudolf Abel. In 2015 maakte Steven Spielberg een film over deze uitwisseling: Bridge of Spies.

Eenmaal terug in Amerika was het verhaal voor Gary Powers nog niet over. In eigen land moest hij zich uitgebreid verantwoorden. De CIA vreesde dat Powers was gehersenspoeld door de Russen en men nam het hem kwalijk dat hij geen zelfmoord had gepleegd. In een boek schreef de piloot hierover later:

“Men beschouwde mij als een soort verrader omdat ik in leven was gebleven. Ik had zelfmoord kunnen plegen met de speciale gifnaald die ze me hadden meegegeven. Maar ik hield zoveel van het leven”.

Rehabilitatie

Gary Powers overleed op 1 augustus 1977 tijdens een crash met een helicopter. Hij werd slechts 47 jaar oud. Eenentwintig jaar later werd hij gerehabiliteerd. En in 2012 ontving hij postuum de “Silver Star” decoratie en erkenden de Amerikaanse autoriteiten dat Powers zich loyaal had opgesteld aan zijn land en altijd had “geweigerd gevoelige informatie los te laten of voor propagandadoeleinden te worden gebruikt”.

Trailer van de film Bridge of Spies

Bronnen ▼