Geen cent te makken hebben – Herkomst en betekenis

Als je geen cent te makken hebt, ben je platzak. Je hebt geen geld meer. De geschiedenis van deze uitdrukking gaat verder dan Geer en Goor. De uitdrukking is vermoedelijk afkomstig uit het Hebreeuws via het Bargoens in onze taal beland. Maar er is ook een uitleg die het Indonesisch als oorsprong aanduidt.

De uitdrukking ‘geen cent te makken hebben’ is ontstaan op de markt. Marktkoopmannen en mensen die op de markt kochten spraken wel eens van ’n cent ’n makke, waarmee ze zichzelf als het ware vervloekten.

‘Elke cent die ik minder verdien of die het mij extra kost, kan me een makke bezorgen!’

Het woord makke in deze uitspraak is ontleend aan het Hebreeuwse מַכָּה, ofwel makká, hetgeen slag, klap, plaag of gebrek betekent. De uitspraak ’n cent ’n makke werd later verbasterd tot ‘geen cent te makken hebben’.

Geen cent te makken en de tien plagen

Makká betekent, zoals we zagen, ‘plaag’ en wordt in het Bijbelboek Exodus gebruikt in verband met de beroemde tien plagen in Egypte. Volgens sommige uitleggers werden aan de vooravond (seideravond) van het Joodse Paasfeest (Pesach) boekjes verkocht met daarin uitgebreide verhalen over de tien plagen (de makkes) van Egypte. Dergelijke boekjes kostten een dubbeltje per stuk, wat betekende dat één plaag precies één cent kostte, dus: ‘een cent per makke’. Niet zo heel duur dus.

Of toch Indonesisch?

Volgens Onze Taal, die daarbij verwijst naar Wiktionary, zijn er ook verklaarders die stellen dat ‘geen cent te makken hebben’ uit het Indonesisch afkomstig is. In de Indonesische taal betekent makan ‘eten’. Dus wie geen cent te makken heeft, heeft geen geld om eten te kopen.

Etymologisch is deze uitleg echter niet aannemelijk. In de oudst aangetroffen variant ‘makke’ had dit woord de betekenis van ‘slaag’, wat wijst op een Hebreeuwse oorsprong. Daarbij komen alle plekken en bronnen waarin ‘makke’ voorkomt, uit het Bargoens en/of Amsterdam. Ook dit doet een Hebreeuws-Jiddische oorsprong vermoeden. Ten slotte zijn er ook geen concrete bewijzen dat het woord teruggaat op het Indonesisch.

Boek: De taal van toen – Wim Daniëls
Lees ook: Geen rooie cent hebben
Of bekijk: Meer taaltrivia en historische uitdrukkingen

Bronnen ▼