Het Nationaal Archief heeft de Collectie Arbeidsinzet van het Nederlandse Rode Kruis gedigitaliseerd en op naam doorzoekbaar gemaakt. De collectie bevat informatie over honderdduizenden Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog dwangarbeid in Duitsland verrichtten, beter bekend als de Arbeitseinsatz of arbeidsinzet.
Volgens projectleider Renée Spierings was het tot voor kort lastig om personen in dit archief te vinden omdat het geografisch geordend is. Men moest dus vooraf al weten in welke plaats iemand verbleef, voor er documenten over die persoon opgevraagd konden worden.
“Nu het archief digitaal ontsloten is, krijgen nazaten eindelijk de kans om te weten komen waar hun familielid tijdens de oorlog was.”
In de Tweede Wereldoorlog had vrijwel elk Nederlands gezin te maken met (dwang)arbeid voor de Duitse bezetter. Sommigen vertrokken vrijwillig naar Duitsland, vele anderen werden daartoe gedwongen. Tijdens de razzia van Rotterdam in november 1944 werden er bijvoorbeeld 50.000 mannen afgevoerd en bij een razzia in Den Haag 13.000.
In totaal werkten meer dan een half miljoen Nederlanders in Duitsland en door Duitsland bezette gebieden. Zij moesten de arbeidsplaatsen van Duitsers overnemen die waren opgeroepen voor het leger. De leefomstandigheden verschilden per plaats en per werkgever. Zo’n 27.000 Nederlandse tewerkgestelden kwamen om.
Nederlandse Rode Kruis
Na de oorlog had het Rode Kruis de taak om Nederlanders in de Amerikaanse, Britse, Franse en Russische bezettingszones op te sporen. Het Rode Kruis vroeg daarom bij verschillende instellingen de administratie op: bij gemeentelijke overheden, gevangenissen, ziekenhuizen, begraafplaatsen en werkgevers. Na de oorlog zijn veel van dit soort archieven vernietigd of verkocht als oud papier. Het Nationaal Archief beheert de grootst bewaarde collectie over de Arbeidsinzet van Nederlanders in Duitsland.
Vanwege privacywetgeving is het alleen mogelijk om informatie te vinden over mensen die overleden zijn. Ook medische dossiers staan niet online. Deze zijn in te zien in de studiezaal van de archiefinstelling.
Vrouwen en kinderen
Tijdens het project werd duidelijk dat de collectie Arbeidsinzet niet alleen gegevens bevat over tewerkgestelde mannen. In collectie blijken gegevens opgenomen te zijn over mannen, vrouwen en kinderen die niet tewerkgesteld waren, maar zich om andere redenen tijdens of vlak na de oorlog in Duitsland bevonden.
Het project Arbeidsinzet is een samenwerking tussen het Nationaal Archief en WO2NET (voorheen Netwerk Oorlogsbronnen).
Spitten voor de vijand
Fritz Sauckel – Leider van de Arbeitseinsatz
Boek: Dwangarbeid in en voor Duitsland 1940-1945, de persoonlijke verhalen
