Gistel, stad van Sint Godelieve

De stad Gistel in de Belgische provincie West-Vlaanderen geniet reeds sinds lange tijd vermaardheid omwille van de Heilige Godelieve. Deze jonkvrouw werd geboren omstreeks 1049 in het huidige Wierre-Effroy nabij Boulogne-sur-Mer in Noord-Frankrijk. Ze werd uitgehuwelijkt aan Bertolf van Snipgate, de zoon van de kasteelheer van Gistel die haar vanaf de eerste dag verstootte en haar in 1070 door twee van zijn knechten liet vermoorden. Redenen genoeg dus om één en ander onder de loep te nemen…

Leven en dood van Godelieve

Godelieve, adellijke dochter van Heinfried, Heer van Wierre-Effroy, werd reeds op jonge leeftijd uitgehuwelijkt. Al op de bruiloft haatte haar gemaal haar hartsgrondig. Ze werd opgesloten, uitgehongerd en mishandeld.

Pas nadat ze wist te ontsnappen naar haar vader en deze dreigde de autoriteiten te verwittigen veinsden Bertolf en zijn familie spijt. Godelieve die haar huwelijksgeloften ernstig nam, keerde terug naar Gistel. Maar daar wachtte haar een vreselijk lot. Amper twintig jaar oud werd zij op last van haar echtgenoot door twee van zijn landsknechten eerst gewurgd met een halsdoek en daarna ondergedompeld in een waterpoel.

Kort na haar dood begon de bevolking Godelieve als een heilige te vereren omwille van een reeks miraculeuze gebeurtenissen. Zo zou zij volgens de overlevering tot tweemaal toe voedsel vermenigvuldigd hebben. Volgens een andere legende diende zij op gebod van haar echtgenoot de kraaien van de korenvelden weg te houden; toen ze echter de klok van de kerk hoorde en de mis wilde bijwonen, gebood zij de kraaien te verzamelen in een schuur. Niet vreemd dus dat zij meestal wordt afgebeeld met een halsdoek, martelaarspalm en staande naast een waterput met op de rand een kraai…

Door al deze onverklaarbare gebeurtenissen kwam Bertolf tot inkeer en ondernam als boetedoening een bedevaart naar Rome. Eénmaal terug in zijn heerlijkheid huwde hij een tweede maal met een zekere Ripsim. Uit deze echtvereniging kreeg hij een blind dochtertje: Edith. Het kind genas op miraculeuze wijze na een oogwassing met het water uit de poel waarin voorheen het lichaam van Godelieve was geworpen. Bertolf was nu echt bekeerd, ging op kruistocht naar het Beloofde Land en trad bij zijn terugkeer toe als monnik in de abdij van St-Winoksbergen waar hij later overleed. Zijn dochter Edith richtte daarna de abdij Ter Putte op en werd er de eerste abdis.

Abdij Ter Putte

Op het einde van de elfde eeuw werd op de plaats van de marteldood van Godelieve een abdij van Benedictinessen gesticht. Na een relatief lange bloeiperiode werd het kloosterpand tijdens de godsdienstperikelen tussen katholieken en protestanten in 1578 door de bosgeuzen verwoest. De zusters sloegen op de vlucht en vestigden zich na enkele omzwervingen in Brugge.

Pas in 1891 keerden zij naar Gistel terug om hun intrek te nemen in het nieuwe klooster opgetrokken in neogotische stijl naar de plannen van architect Jean-Baptiste Bethune (1821-1894). Enkele decennia later, in 1934, kreeg de priorij de eeuwenoude titel van abdij terug. Medio twintigste eeuw werd de vernieuwde abdijkerk ingewijd en in 1987 werd binnen de muren van de abdijgebouwen het Sint-Godelievemuseum plechtig geopend.

Recentelijk, in 2008, kreeg het museum een heuse opknapbeurt waarbij de vernieuwende accenten zich voornamelijk toespitsten op interactie en de tentoonstelling zelf een moderne vormgeving kreeg. De pronkstukken zijn ongetwijfeld de grafsteen van abdis Godelieve Payers uit 1553 die in 1992 bij toeval werd teruggevonden bij een Parijse antiquair en een zestiende-eeuws drieluik, gewijd aan de heilige.

De Onze-Lieve-Vrouwkerk te Gistel

De kerk wordt voor het eerst vermeld in een pauselijk bul uit 988. In 1070 werd Godelieve er daags na haar dood begraven en er op 30 juli 1084 door Radboud II, bisschop van Noyon-Doornik, heilig verklaard. De huidige neogotische kerk werd gebouwd tussen 1853 en 1867 volgens een ontwerp van de West-Vlaamse architect Pierre Buyck (1805-1877). Van de vroegere laatgotische kerk werd enkel de torenromp bewaard. De rechterzijbeuk is volledig gewijd aan Godelieve, net zoals het barokke altaar (ca. 1700). Daarnaast luisteren mirakelschilderijen uit de achttiende eeuw en glasramen in neorenaissancestijl het geheel op. Voorts bevinden zich rond de kerk enkele kapelletjes met taferelen uit het leven van de Heilige Godelieve. In het aanpalende stadspark valt een bronzen maquette te zien van de verdwenen kruiskerk, het grafelijk kasteel evenals een standbeeld van dichter en geneesheer Eugeen van Oye (1840-1926), een leerling van de lyrische hekeldichter en priester Guido Gezelle (1830-1899).

De Godelieve processie

Ieder jaar, op de eerste zondag na 5 juli trekt de Sint-Godelieve processie door de straten van Gistel. Uit archiefstukken blijkt dat dit reeds gebeurt sinds 1459. De moderne hedendaagse versie zet echter onverdroten deze eeuwenoude traditie verder. Zo’n duizend figuranten uitgedost in historische klederdracht beelden het leven, de mirakels en de marteldood uit van de heilige, waarbij musicerende, dansende en zingende groepen en sierlijk versierde praalwagens elkaar opvolgen.

Het slotgedeelte van de processie staat steevast in het teken van de verheerlijking van Godelieve. Het vierkronenmotief dewelke de vier episodes van het leven van de heilige (haar maagdelijkheid, haar huwelijk, verstoting en haarmarteldood) symboliseren vormt hierbij het centraal thema. Elke levensepisode van Godelieve afgebeeld in de vorm van een kroon wordt gekenmerkt door een bloem, respectievelijk het viooltje, een witte lelie, een akelei of klokbloem en een rode roos. Op de praalwagen met haar reliekschrijn wordt dit nogmaals herhaald en troont een beeld van Sint-Godelieve op een soort trappenconstructie die het bindmiddel met de hemel moet verbeelden.

Naast patrones van de kleermakers en naaisters wordt ze eveneens vereerd als heilige die keel- en oogkwalen kan helen. Daarnaast wordt ze ook aangeroepen bij echtelijke ruzies en door mannen met een boze schoonmoeder. Voorwaar dus een heilige met op het eerste gezicht niet te versmaden talenten…