Aardappeloproer 1917: protest in oorlogstijd

Nederland is neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dat betekent echter niet dat het land niets merkt van de oorlog. In de loop van 1916 ontstaan er bijvoorbeeld voedseltekorten. In Amsterdam leidt dat in de zomer van 1917 tot het zogenoemde Aardappeloproer.

Aardappelen zijn in die tijd hét volksvoedsel. En tijdens de Eerste Wereldoorlog neemt de consumptie ervan nog verder toe, doordat de toevoer van graan uit de Verenigde Staten steeds onregelmatiger wordt. Als in de zomer van 1917 in de Jordaan op een gegeven moment bijna geen aardappel meer te koop is, worden de arbeiders en hun vrouwen boos. Die woede neemt nog verder toe als ze zien dat in de Prinsengracht schepen vol met aardappelen liggen. Die aardappels zijn echter niet bedoeld voor de Amsterdamse bevolking. Ze zijn bestemd voor het leger of worden, als gevolg van internationale afspraken, doorgevoerd naar Engeland en Duitsland. In ruil voor de aardappelen krijgt de Nederlandse regering bijvoorbeeld steenkool uit Duitsland en van de Engelsen ontvangt men het steeds schaarser wordende graan.

Eind juni 1917 proberen enkele arbeidersvrouwen de voor export bedoelde aardappelen te pakken te krijgen. De politie grijpt dan echter in. De vrouwen gaan hierop naar het gemeentehuis waar de sociaal-democratische wethouder Floor Wibaut vijf van hen ontvangt. Erg vrolijk maakt de wethouder de Amsterdamse vrouwen niet als hij zegt dat er wel volop rijst is om te eten. “Goed voedsel, en goedkoop”, aldus de wethouder.

Te duur

Wibaut weet de arbeidersvrouwen toch nog een beetje te sussen door hen te verzekeren dat er binnen enkele dagen nieuwe aardappelen van de nieuwe oogst in Amsterdam arriveren. Die aardappelen komen inderdaad, maar als blijkt dat die aardappelen voor gewone arbeiders veel te duur zijn om te kopen is het hek van de dam. Een wethouder probeert de boel nog te sussen door de vrouwen te wijzen op een extra voorraad rijst die beschikbaar is. Eén van de vrouwen zou daarop echter geantwoord hebben:

Als ik m’n man dat voorzet, krijg ik op me donder!

Op 28 juni plunderen vrouwen eerst enkele schuiten in de buurt van de groentemarkt die volgeladen liggen met aardappels die bestemd zijn voor militairen. Twee dagen later slagen enkele vrouwen erin de gemeente te dwingen drie wagons vol aardappelen vroegtijdig te verkopen. De onrust blijft hierna voortduren. Niet alleen vrouwen maar ook arbeiders en werkloze jongeren komen nu in actie. De protesten worden steeds gewelddadiger. Met name in de volkswijken Kattenburg en de Jordaan laten de demonstranten van zich horen en tijdens de opstootjes keren de demonstranten zich steeds meer tegen de politie.

Op maandag 1 juli breidt het protest zich verder uit en worden winkels en pakhuizen geplunderd. De Sociaal-Democratische Partij (SDP), een voorloper van de Communistische Partij Nederland, schaart zich aan de zijde van de demonstranten en zet een grote demonstratie op poten, die eindigt in een gewelddadige confrontatie met de ordehandhavers.

Aanvankelijk staat de politie relatief machteloos tegenover het grootschalige oproer, maar op 5 juli wordt er uiteindelijk toch hard ingegrepen. De politie krijgt dan assistentie van leger en marechaussee. Om een einde te maken aan de ongeregeldheden wordt er dan zelfs met scherp geschoten. Hierbij vallen tien doden en ruim honderd gewonden (sommige bronnen spreken van negen doden). Aan de kant van de politie en militairen lopen dertien personen verwondingen op. Kort hierna keert de rust in de hoofdstad terug, doordat de gemeente besluit distributiekaarten voor aardappelen te verstrekken, maar toch vooral omdat de nieuwe aardappelaanvoer naar Amsterdam weer op gang komt.

Bronnen ▼