De Eerste Wereldoorlog wordt vaak gezien als een echte loopgravenoorlog. Dat dit beeld is ontstaan is te begrijpen, maar de Eerste Wereldoorlog was ook de oorlog waarbij het vliegtuig voor het eerst als wapen werd ingezet. In het onlangs verschenen boek Luchthelden van de Eerste Wereldoorlog staat deze eerste luchtoorlog centraal.
Guynemer moet het gezien hebben. Guynemer moet compassie gevoeld hebben met de hopeloze situatie van de jonge Duitser. En gedacht hebben: dat moet een ander maar doen. De volgende keer dat hij langs kwam suizen, weer op de kop, schiet hij niet maar steekt groetend de hand op en duikt weg naar het westen.
Dit zogenaamde ‘gebaar van Guynemer’ is uiteindelijk erg beroemd geworden. Ernst Udet overleefde de oorlog en vertelde over hoe de Franse piloot het duel vanuit een winnende positie had afgebroken en hem zo een zekere dood bespaarde. Dit gebaar van zijn tegenstander moest volgens hem gezien worden als een ridderlijk gebaar. Guynemer zelf heeft nooit kunnen verklaren waarom hij de Duitser precies spaarde. De piloot overleed kort na zijn treffen met Udet. In Poelkapelle, een dorp in West-Vlaanderen, staat een groot standbeeld ter ere van Guynemer.
Het enigszins romantische beeld van een piloot die zijn vijand spaart inspireerde Peter Steeman tot het schrijven van dit boek over de grote namen van de legendarische luchtoorlog. De Eerste Wereldoorlog als een ridderlijk treffen. Steeman geeft zelf echter direct toe dat de geschiedenis van Guynemer en Udet een grote uitzondering is.
Met uitzondering van dit ene incident heb ik bij beschrijvingen van de werkelijke oorlogsvoering zelden een bewijs kunnen vinden van een dergelijke houding. Kansloze tegenstanders werden zonder pardon neergeschoten. Het werd zelfs als een goede tactiek beschouwd om een situatie op te zoeken waarbij de tegenstander geen kans had.
“De eerste impuls van de Amerikaan was om niet te schieten op een weerloze vijand. Maar toen bedacht hij dat het geen spelletje was, maar oorlog en dat het vliegtuig waarschijnlijk vol zat met waardevolle foto’s van hun posities, die de dood van honderden soldaten zouden kunnen betekenen als hij ze zou laten gaan. En hij schoot.”
Hoewel het gebaar van Guynemer een eerste aanleg sympathiek lijkt, zijn beslissing om Udet te laten leven kan ook onverantwoord genoemd worden. Na het incident schoot de Duitse piloot namelijk nog meer dan veertig strijdmakkers van Guynemer af. Wat Peter Steeman betreft is de zaak duidelijk. De loyaliteit van de Fransman had bij die strijdmakkers moeten liggen:
“Hoe sympathiek Guynemers beslissing ook moge overkomen en hoe onsympathiek die van de Amerikaanse collega van Rickenbacker, de harde wetmatigheid ondersteunt toch de laatste.”
https://youtu.be/vylgMb2km3s
Luchthelden van de Eerste Wereldoorlog is een zeer toegankelijk boek waarin profielen zijn te vinden van veertien piloten. Velen daarvan zijn zogenaamde azen, jachtvliegers die vijf of meer vijandige toestellen wisten neer te halen neergehaald. Gezamenlijk geven deze verhalen een veelzijdig beeld van de eerste grote luchtoorlog. Enkele piloten die in het boek behandeld worden zijn Roland Garros, Manfred von Richthofen (ook bekend als de Rode Baron), Edward Mannock, Adoplhe Pégoud en Max Immelmann. Het hoofdstuk over Hermann Göring is geschreven door historicus en uitgever Perry Pierik.
“De mecanicien geeft een ruk aan de propellor en de ochtendrust wordt verscheurd door het lage motorgeronk van uw viegtuig. U staat nog stil, maar niet omdat u op de remmen trapt, want die heeft het vliegtuig niet.”
Het boek wordt afgesloten met een kort hoofdstuk over de organisatiestructuur van de voornaamste strijdende partijen aan het Westfront en een bijlage met informatie en afbeeldingen over de soorten vliegtuigen die in het boek genoemd zijn. Luchthelden van de Eerste Wereldoorlog is absoluut een aanrader voor wie meer wil weten over de strijd die tijdens de Eerste Wereldoorlog in de lucht werd uitgevoerd. Voor de echte kenners op het gebied van de Eerste Wereldoorlog en de geschiedenis van de luchtvaart bevat dit boek misschien net iets te veel gesneden koek, maar ook zij zullen het boek waarschijnlijk toch met plezier uitlezen. En dat is te danken aan de prettige schrijfstijl van Peter Steeman.