Op 4 mei 1956 onthult koningin Juliana het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam. Het monument staat sinds die tijd centraal bij de jaarlijkse Nationale Dodenherdenking op 4 mei die ook altijd wordt bijgewoond door het staatshoofd.
Twee voormalige Nederlandse militairen stellen korte tijd later voor om een Nationaal Monument op te richten. De gemeente Amsterdam gaat hiermee akkoord. In afwachting van het uiteindelijke monument wordt er vast een tijdelijk monument geplaatst: een columnade met daarin elf urnen met aarde van de fusilladeplaatsen uit de elf provincies. Later wordt ook een urn met aarde uit Nederlands-Indië toegevoegd.
Het Nationaal Monument wordt ontworpen door de architect Jacobus Johannes Pieter Oud, een broer van de Rotterdamse burgemeester Pieter Oud. De beelden worden gemaakt door Johannes Anton Rädecker, en de reliëfs verzorgt Paul Grégoire.
Symboliek
Het monument bestaat uit een tweeëntwintig meter hoge zuil, gemaakt van wit natuursteen (Italiaans travertin), geplaatst op een vierkant voetstuk. Op de voorkant van de zuil is een reliëf van vier geboeide mannenfiguren te vinden. Zij verbeelden de ellende van de oorlog. Aan weerszijden van dit reliëf staan twee beelden van mannen met aan hun voeten huilende honden. Deze mannen staan symbool voor het verzet (van intellectuelen én arbeiders) terwijl de honden ‘smart’ en ’trouw’ verbeelden.
Op de pilaar boven de vier mannen bevindt zich een groot reliëf van een vrouwenfiguur met een kind op haar arm. De vrouw heeft een krans om haar hoofd en ze wordt omringd door duiven. Dit zijn symbolen van overwinning, vrede en nieuw leven. Op de achterzijde van de zuil zijn omhoog vliegende duiven te zien die verwijzen naar de bevrijding.
Aan de achterzijde van de zuil is een halfronde gedenkmuur te vinden, eveneens gemaakt van wit natuursteen. In de nissen van deze muur zijn de verschillende urnen met aarde bijgezet. Nationaal Comité 4 en 5 mei:
“Met het zand dat afkomstig is van plaatsen waar Nederlanders zijn gemarteld en vermoord, wordt het nationale karakter van het monument benadrukt.”
Dichtregels
“Nimmer, van erts tot arend, was enig schepsel vrij onder de zon,
noch de zon zelve, noch de gesternten.
Maar geest brak wet en stelde op de geslagen bres de mens.
Uit die eersteling daalden de ontelbaren.Duchtend zijn hoge blik
deinsden hun zwermen binnen de wet terug
en werden volkeren en stonden elkander naar het leven,
onder nachtgewolkten verward treurspel, dat wereld heet.Sindsdien werd geen mens vrij dan ontboden van boven zijn dak,
geen volk dan beheerst van boven zijn torens.
Blijve ons dat bij,
verlost als we werden uit het schrikbewind van een onderwereld.
Niet onbeheerst, doch enkel beheerst van boven de wereld
blijft vrijheid ons deel.”
Onthulling
Het monument wordt op 4 mei 1956 onthuld door koningin Juliana. Sinds die tijd vervult het monument een centrale rol bij de Nationale Dodenherdenking.
In 1995 valt een deel van het voetstuk waarop de centrale vrouwenfiguur rust naar beneden. Onderzoek wijst uit dat het monument is verzwakt doordat er regenwater in de holten van het beeld is binnengedrongen. Twee jaar later wordt besloten het beeld grondig te restaureren. Het gehele monument wordt gedemonteerd en de beelden worden vervolgens met kunsthars geïmpregneerd. Het bakstenen binnenwerk van de zuil wordt daarnaast vervangen door een kern van beton. In april 1998 is de restauratie voltooid
Overzicht van berichten over de Nationale Dodenherdenking
Boek: Breekbare dagen. 4 en 5 mei door de jaren heen
