Hieronymus van Alphen (1746-1803) – Schrijver van beroemde kindergedichten

De schrijver Hieronymus van Alphen geldt als een van de bekendste auteurs uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Hij is vooral bekend geworden door zijn bijzondere kindergedichten in de tijd van de Verlichting. Wie was Hieronymus van Alphen eigenlijk? Een korte biografie van een unieke literator uit de Nederlandse cultuurgeschiedenis.

Jonge jaren van Hiëronymus van Alphen

In Utrecht volgde hij onderwijs op de Latijnse school. Na afronding van het middelbaar onderwijs begon Van Alphen in 1762 aan een studie Rechten in Utrecht. Hij meldde zich enkele jaren later aan als lid van het literaire leesgenootschap Dulces Ante Omnia Musae en de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde. Vanaf 1767 zette Van Alphen zijn Rechtenstudie voort aan de Universiteit Leiden en ging hij daarbij Letteren studeren. In deze tijd bekeerde hij zich ook tot een piëtistisch variant van het christendom. Van Alphen was een voorloper van het godsdienstige Réveil dat begin negentiende eeuw in Nederland publiek prominent werd.

Een jaar later werd Van Alphen advocaat en vestigde een eigen advocatenpraktijk in Utrecht. In 1780 werd Van Alphen procureur-generaal en in 1789, het jaar van de Franse Revolutie, stadspensionaris (juridisch adviseur van de vroedschap) van de stad Leiden. In 1793 volgde een behoorlijk promotie, toen Van Alphen een ambt kreeg als Thesaurier-Generaal van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Dit was een functie die vergelijkbaar is met het huidige ambt van minister van Financiën.

Van Alphen behoorde politiek tot het orangistische kamp en niet tot de patriotten, dus toen in 1795 de Republiek binnengevallen werd door Franse troepen en de Bataafs-Franse Tijd begon, legde hij zijn ambt neer. Op 2 april 1803 stierf Hieronymus van Alphen na een beroerte te hebben gehad. Tragisch genoeg kwamen op 12 januari 1807 zijn tweede vrouw en een van zijn dochters om het leven bij de Leidse buskruitramp.

Literair werk: eerste werken (vanaf 1772) & Kleine gedigten voor kinderen (1778)

Hieronymus Van Alphen schreef tijdens zijn leven veel. Hij verwierf met name bekendheid als dichter, maar maakte ook gezangen, schreef vertalingen en theologische verhandelingen. Als schrijver maakte hij zijn debuut in 1772, toen hij een bundeling gedichten publiceerde onder de titel Proeve van stigtelijke mengelpoëzij. Hij schreef deze gedichten samen met een studievriend: Pieter Leonard van de Kasteele. Van dit werk verschenen in de jaren erop nog twee delen.

Met Eenige leerstukken van den protestantschen godsdienst […] schreef Van Alphen in 1775 zijn eerste theologische publicatie.

Het beroemdste dichtwerk van Van Alphen is diens Kleine gedigten voor kinderen uit 1778, dat wordt beschouwd als het eerste echte Nederlandstalige kinderboek. Bekend is bijvoorbeeld de volgende kleine vertelling:

De pruimeboom

Eene vertelling

Jantje zag eens pruimen hangen,
O! als eijeren zo groot.
’t Scheen, dat Jantje wou gaan plukken,
Schoon zijn vader ’t hem verbood.
Hier is, zei hij, noch mijn vader,
Noch de tuinman, die het ziet:
Aan een boom, zo vol geladen,
mist men vijf zes pruimen niet.
Maar ik wil gehoorzaam wezen,
En niet plukken: ik loop heen.
Zou ik, om een hand vol pruimen,
Ongehoorzaam wezen? Neen.
Voord ging Jantje: maar zijn vader,
Die hem stil beluisterd had,
Kwam hem in het loopen tegen,
Voor aan op het middelpad.
Kom mijn Jantje! zei de vader,
Kom mijn kleine hartedief!
Nu zal ik u pruimen plukken;
Nu heeft vader Jantje lief.
Daarop ging Papa aan ’t schudden
Jantje raapte schielijk op;
Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen,
En liep heen op een galop.

Boek: Jantje – Henk van de Rest
Lees ook: Hieronymus van Alphens ‘Kleine gedichten voor kinderen’ (1778)
Nog meer literatuurgeschiedenis

Citaten en quotes van Hieronymus van Alphen

“Die telkens in de spiegel kijkt, en zich met schoonheid vleit, beseft de ware schoonheid niet maar jaagt naar ijdelheid.”

“Mijn spelen is leeren, en waarom zou mij dan het leeren vervelen?”

“Een vriend die mij mijn feilen toont, gestreng bestraft en nooit verschoont, heeft op mijn hart een groot vermogen.”

“Hulpeloze kroost schreit moeders tranen na.”

“Eén uur van onbedachtzaamheid kan maken dat men weken schreit.”

“Die in zijn jeugd het pad der deugd heeft ingeslagen, en ’t goede doet, wacht welgemoed zijn oude dagen.”

“Jantje zag eens pruimen hangen. O! als eieren zo groot. ’t Scheen, dat Jantje wou gaan plukken, schoon zijn vader het hem verbood.” – uit: Kleine gedigten voor kinderen (1778)

https://www.youtube.com/watch?v=-V3R0fiBhWY

Bronnen ▼