Huwelijksprojecten en huwelijk van keizer Karel V

Karel, de latere Carlos I en keizer Karel V, werd op 24 februari 1500 te Gent geboren. Hij was voorbestemd om in de voetsporen te treden van zijn vage voorouder Karel de Grote die over een groot deel van Europa geregeerd heeft, en zelfs die van de bijna-legendarische Alexander de Grote wiens rijk zich over drie werelddelen uitstrekte.

Hij was er, voorzover hij in leven zou blijven wat toen voor pasgeborenen helemaal niet vaststond, zeker van om te heersen over het wijdst-verspreide rijk dat ooit bestaan heeft. Hij was immers zoon van Filips de Schone, heer van de Nederlanden en erfgenaam van de Habsburgse bezittingen van zijn vader Maximiliaan van Oostenrijk, en Johanna van Aragón, ook de Waarzinnige genoemd, erfgename van het wereldrijk van haar moeder Isabel la Católica en de Groot-Catalaanse bezittingen van haar vader Fernando el Católico.

Hij was dan ook de gedroomde huwelijkskandidatuur van dochtertjes van Europese heersers. De vele kandidates lieten niet lang op zich wachten. Het spreekt voor zich dat Maximiliaan nogmaals als koppelaar op de voorgrond trad. In de negentiger jaren van de vijftiende eeuw was hij erin geslaagd om zijn kinderen Filips de Schone en Margaretha van Oostenrijk te doen trouwen met Juana of Johanna en Juan, kinderen van de Reyes Católicos (Katholieke koningspaar). Door de vroegtijdige dood van Juan en Miguel, het zoontje van haar zuster Isabel, werd Johanna, Karels moeder, erfgename van haar ouders.

Ik som op zonder te veel in detail te treden. 1501: Claude (°1499) was een dochter van Lodewijk XII, koning van Frankrijk. 1507: Mary (°1496) was de dochter van Hendrik VII. 1515: Renée (°1510) was een andere dochter van de overleden Lodewijk XII en schoonzuster van Frans I, koning van Frankrijk. 1516: Louise (°1515) was een dochter van Frans I die in 1530 met trouwde met Eleonora, Karel V’s zuster. 1520: Mary (°1516), de latere Bloody Mary, was de dochter van Hendrik VIII, koning van Engeland, en Catalina met wie hij in 1509 getrouwd was, Karels tante langs moederskant en dus Karels nicht die in 1543 zou trouwen met Karels zoon.

Adellijke huwelijksprojecten en huwelijken waren een complex iets. Terwijl Maximiliaan immers probeerde om Renée als bruid voor Karel binnen te halen, probeerde Fernando el Católico net hetzelfde, echter niet voor Karel, maar voor diens jongere broer Ferdinand die hij opgevoed heeft. Fernando moest niets weten van Karel en had er alles voor over om Ferdinand tot zijn opvolger te maken. Op dat moment hadden Karel en Ferdinand elkaar nog nooit gezien.

Uiteindelijk zouden noch Maximiliaan, noch Fernando beslissen met wie Karel zou trouwen. Ze zouden immers beide vóór Karels huwelijk sterven. De keuze van een vrouw voor Karel werd bepaald onder druk van Castilië dat al jaren met Portugal onderhandelde. Die zou uiteindelijk vallen op Isabel, dochter van Manuel I El Afortunado, koning van Portugal en misschien wel de rijkste vorst van zijn generatie.

Hij kende de Trastámaras, het adellijke geslacht van de Katholieke Koningen, en de Habsburgers redelijk of zeer goed. In 1495 is hij getrouwd met Isabel van Aragón, een dochter van de Katholieke Koningen. Ze stierf in 1498 bij de geboorte Miguel de la Paz. De zoon die bij leven koning van Portugal en de Castiliaans-Groot-Catalaanse bezittingen zou worden, stierf in 1500. In datzelfde jaar trouwde hij met Maria van Aragón, een andere dochter van de Katholieke Koningen. João III, zijn troonopvolger, zou trouwen met Juana, zuster van Karel terwijl diens dochter Maria Emmanuela de eerste vrouw van Filips II zou worden. In 1518 trouwde Manuel met Eleonora, Karels zuster.

Manuels dochter en João’s zuster Isabel zou trouwen met Karel V. Omdat ze neef en nicht waren, was een dispensatie die paus Clemens VII moeiteloos verleende, nodig.

Op 10 maart 1526 kwam Karel te Sevilla waar zou getrouwd worden, aan. Als goed katholiek ging hij dadelijk naar de mis in de kathedraal van Santa Maria. Op de weg daarheen liep hij zoals bij de Blijde Intredes in de Nederlanden onder triomfbogen door. Ze beeldden deugden uit: macht, geluk, genade, gerechtigheid, vrede, geloof en fortuin. Daarna ging hij naar het paleis van Pedro el Cruel of Peter de Wrede, nu Real Alcázar, waar op 11 maart in een van de vele kamers getrouwd werd.

Tot begin mei bleef het koppel te Sevilla. Dan gingen ze via Córdoba naar Granada. Daar verbleven ze tot het einde van het jaar. Op 10 december zou Karel Granada verlaten om er nooit terug te keren.

Herinnert te Sevilla en Granada iets aan huwelijk en huwelijksweken, lees maar -maanden?

In tegenstelling tot wat lokale gidsen al eens beweren, is het huwelijk niet voltrokken in de kathedraal. In het Real Alcázar verwijzen namen als het Salón del Techo de Carlos V (salon met de zoldering van Karel V in Renaissancestijl) en het Pabellón de Carlos V (Paviljoen van Karel V) naar de keizer. De zaal met de zoldering uit 1541/1543 en het paviljoen uit 1543 komen niet in aanmerking voor de eerste huwelijksnacht. Het paviljoen in Mudéjar- en Renaissancestijl met bogen buiten, alzulejos binnen en buiten en stuc en een cederhouten cassettenplafond binnen zou nochtans de ideale ruimte kunnen geweest zijn. Zouden de Gotische Salones de Carlos V dienst hebben gedaan? Het kan, maar alles is van na 1526. De beste herinnering aan Karels huwelijk dateert zelfs van na zijn dood: azulejos in Renaissancestijl met profielen van Karel en Isabel die niet zo mooi is als op Titiaans schilderijen en “Plus Ultra” tussen de twee zuilen van Herakles.

Dat voor de zomer naar Granada gereisd werd, is niet verwonderlijk: het was er minder heet. Het Alhambra in moorse Nazridenstijl moet dé ideale plaats voor een huwelijksreis geweest zijn: enkele kamers waren in gereedheid gebracht. Karel en Isabel hebben er misschien wel mooiste maanden van hun huwelijk doorgebracht. In het verblijf van de keizer herinnert het cassettenplafond met “Plus Ultra” en “K” en “Y” voor Isabel aan hun verblijf. In de Abul-Hachad-toren moeten Isabels privévertrekken geweest zijn. De Castiliaanse naam Torre de Peinador is niet voor niets te vertalen als toren van de kapper. Op de muren verwijzen schilderingen naar expedities van Karel naar La Goleta, Tunis en Siclië, alle na 1526. De belangrijkste ruimte waren misschien wel de moorse baden. Hoewel ze op bevel van de Katholieke Koningen voor een gedeeltelijk vernietigd werden omdat ze in strijd waren met het goede katholieke fatsoen, liet Karel ze voor eigen gebruik herstellen. Spijtig genoeg zijn ze niet altijd te bezichtigen.

De beste en mooiste herinnering aan het huwelijk moet niet in Spanje gezocht worden. Ze bevindt zich in het kasteel van Gaasbeek bij Brussel. Een albasten retabel van 53 centimeter bij 56,5 centimeter in een vergulde Renaissance- of Neo-renaissancelijst met als titel “Karel V en Isabella van Portugal”, beeldt het huwelijk uit. Een cartouche met “1526”, de wapenschilden van Karel en Portugal en vooral de onmiskenbare kin van Karel bewijzen het. De symboliek is complex.

Liefde. De echtgenoten die elkaar de hand geven en teder aankijken, staan halfverheven onder een renaissanceportiek. Welk portiek heeft model gestaan? Een portaal zoals bij Blijde Intredes, zo typisch voor de lage landen, een portaal waar Karel bij zijn intrede te Sevilla onderdoor gewandeld is, of de Puerta de Jaén te Baeza in Andalucía, in 1526 voor Karel opgericht? Karel legt de arm beschermend, lieftallig en ontroerend rond Isabels schouders. Zij biedt hem haar liefde, haar hart in de vorm van een juweel, aan. Karel herinnert in niets aan de persoon die in 1523 de eerste andersgelovigen te Brussel naar de brandstapel liet voeren.

Politiek. Karel draagt de ketting van de Orde van het Gulden Vlies. De wapenschilden van Karel V links en Portugal rechts verwijzen naar de echtgenoten én de huwelijkspolitiek van Habsburgers en Trastámaras, die door inteelt bepaald werd.

Wanneer het retabel gemaakt is, weet men niet. Het kan uiteraard niet vóór het huwelijksjaar gebeurd zijn. “1526” verwijst niet noodzakelijk naar het jaar van beeldhouwen.

Jehan Mone, de eerste Renaissancekunstenaar van de Nederlanden en specialist in albastbewerking heeft het werk gemaakt. Hij mocht zich in de twintiger, dertiger en veertiger jaren van de zestiende eeuw meester-kunstenaar van de keizer noemen.

Karel heeft Mone meer dan waarschijnlijk in 1519 te Barcelona waar hij in de kathedraal een Kapittel van de Orde van het Gulden Vlies voorgezeten heeft, leren kennen. Men weet zelfs hoe Mone eruit zag. Hij heeft zichzelf als schenker afgebeeld op het eveneens albasten “De Heilige Maagd met Kind en twee donateurs” dat ook in reeds vermeld kasteel te bezichtigen is.

Karel en Isabel hebben elkaar tijdens hun huwelijk weinig gezien. Hij was steeds weer op reis tussen en in Spanje, de Nederlanden, het Heilig Roomse Rijk en Noord-Italië en op de Middellandse Zee om zijn bezittingen te vrijwaren en uit breiden. Zij bleef in Spanje achter als zijn plaatsvervangster en voedde de kinderen op.

Karel en Isabel trouwden op 11 maart 1526. Karel had al zeker vier andere vrouwen bezeten. Op 21 mei 1526 werd Filips II geboren. Karel had al zeker vier kinderen bij verschillende vrouwen verwekt. Een ervan was Margaretha van Parma uit Oudenaarde, dochter van Jeanneken Van der Gheenst, die onder haar halfbroer Filips II landvoogdes van de Nederlanden zou zijn. Isabel zou op 1 mei 1539 in het kraambed sterven.