IJzeren Gordijn – Betekenis en herkomst begrip

Op 5 maart 1946 hield Winston Churchill een toespraak op een universiteit in Fulton, Missouri, in de Verenigde Staten. In deze speech liet hij onder meer de woorden ‘iron curtain’ (IJzeren Gordijn) vallen. Hiermee bedoelde hij de scheiding tussen het kapitalistische westen en communistische oosten, die kenmerkend zou worden voor de decennia van de Koude Oorlog. Maar de Duitse nazi Joseph Goebbels gebruikte het begrip al eerder dan Churchill.

De benaming IJzeren Gordijn is een metafoor voor ijzeren grensafscheidingen tussen Oost-Europa en West-Europa in de periode 1945-1989. De grens was een militaire, culturele en ideologische barrière tussen twee ideologieën: het kapitalisme en het communisme.

Goebbels als bedenker

Veel historici weten niet dat Churchill niet de eerste politicus was die de metafoor IJzeren Gordijn poneerde in verband met het communisme. De Duitse minister van Propaganda Joseph Goebbels gebruikte hetzelfde begrip in zijn gepubliceerde dagboeken, te vinden in Final Entries 1945: The Diaries of Joseph Goebbels uit 1978. Hierin schreef Goebbels, vertaald naar het Nederlands, op 13 maart 1945 het volgende:

Dit zijn de oude tactieken van het Kremlin: zodra de Sovjets een land bezet hebben laten ze een IJzeren Gordijn vallen zodat ze hun vreselijke bloederige werk achter zich kunnen voortzetten.

Sterker nog, al daarvoor gebruikte Goebbels dezelfde frase IJzeren Gordijn (in het Duits ‘Eiserner Vorhang’) in het artikel ‘Hinter dem eisernen Vorhang’ in de Völkischer Beobachter in mei 1943. Later werd de frase opnieuw door Goebbels beschreven in het artikel ‘Das Jahr 2000’ in het Duitse nazi-blad Das Reich (25 februari 1945).

Wieder würde sich der eiserne Vorhang über dieser nun gigantisch ausgeweiteten Völkertragödie senken.

Vertaald in een wat bredere de context:

Als het Duitse volk zijn wapens neerlegt, zullen de Sovjets – volgens de overeenkomst tussen Roosevelt, Churchill en Stalin -, samen met het grootste deel van het Reich, heel Oost- en Zuidoost-Europa bezetten. Een ijzeren gordijn zou over deze momenteel gigantisch uitgestrekte volkstragedie vallen, een gebied dat gecontroleerd wordt door de Sovjet-Unie, waarachter naties zouden worden afgeslacht.

Speech Churchill over het IJzeren Gordijn

In zijn Fulton-speech over het IJzeren Gordijn waarschuwde de Britse premier Winston Churchill voor de groei van het communisme in het oosten van Europa. De speech kan gezien worden als het beginpunt van de decennia van de Koude Oorlog, die duurden totdat in 1989 de Berlijnse Muur viel.

In de speech zei Churchill onder meer:

A shadow has fallen upon the scenes so lately light by the Allied victory. Nobody knows what Soviet Russia and its Communist international organization intends to do in the immediate future, or what are the limits, if any, to their expansive and proselytizing tendencies. I have a strong admiration and regard for the valiant Russian people and for my wartime comrade, Marshall Stalin. There is deep sympathy and goodwill in Britain — and I doubt not here also — towards the peoples of all the Russias and a resolve to persevere through many differences and rebuffs in establishing lasting friendships. We understand the Russian need to be secure on her western frontiers by the removal of all possibility of German aggression. We welcome Russia to her rightful place among the leading nations of the world. We welcome her flag upon the seas. Above all, we welcome, or should welcome, constant, frequent and growing contacts between the Russian people and our own people on both sides of the Atlantic. It is my duty however, for I am sure you would wish me to state the facts as I see them to you. It is my duty to place before you certain facts about the present position in Europe.

Hierop volgde het beroemde fragment uit de Fulton-speech waarin Churchill de metafoor IJzeren Gordijn liet vallen:

From Stettin in the Baltic to Trieste in the Adriatic an “iron curtain” has descended across the Continent. Behind that line lie all the capitals of the ancient states of Central and Eastern Europe. Warsaw, Berlin, Prague, Vienna, Budapest, Belgrade, Bucharest and Sofia; all these famous cities and the populations around them lie in what I must call the Soviet sphere, and all are subject, in one form or another, not only to Soviet influence but to a very high and in some cases increasing measure of control from Moscow.

Boek: The Churchill Factor – Boris Johnson

Bronnen ▼