In de war zijn – betekenis en herkomst

Wie in de war is, is van slag en ziet het even niet meer. Hij of zij is verward. Personen die in de war zijn, zijn van hun à propos gebracht en even de weg kwijt of de kluts kwijt. Waar komt deze uitdrukking historisch-taalkundig gezien eigenlijk vandaan?

Woorden die samenhangen met in de war zijn, zijn: warrig, in verwarring zijn en verwarrend. Etymologisch gezien hebben deze woorden dezelfde oorsprong als ‘in de war zijn’.

Herkomst van ‘in de war zijn’

Maar waar komt de uitdrukking precies vandaan? Interessant is dat er een taalkundige connectie is met het Engelse woord war (oorlog). Beide woorden zijn ontleend aan het Germaanse woord werra. Deze term had aanvankelijk de betekenis ‘onrust’, maar later veranderde dit in ‘strijd’. De Germanen gebruikten ook werran of werren als werkwoord. Dit betekende dan: onrust stoken, chaos veroorzaken, verwarring stichten. Er zijn taalkundigen die vermoeden dat het genoemde Germaanse woord ook ten grondslag ligt aan het fenomeen worst (een begrip dat al in 1240 in het Nederlandse taalgebied voorkwam). Omdat in worst door elkaar gemixt vlees, lees: ‘verward’ vlees, zit. Deze connectie is echter zeer onwaarschijnlijk.

In het Nederlands kreeg ‘werra’ de eerste betekenis: onrustig zijn, verward zijn, even van de kaart zijn. Het Engels nam de betekenis ‘strijd’, ‘oorlog’ over.

Strijdgewoel

Een echte tegenstelling vormt het woord ‘war’ in het Engels en Nederlands niet echt. Zo ligt de betekenis van ‘war’ in het gezegde ‘in de war zijn’ dichtbij ‘strijd’: war staat voor wanorde, chaos. Een mooi vergelijkbaar woord is ‘strijdgewoel’, dat ook laat zien dat er een connectie is tussen fysieke chaos en oorlog, en een onrustig gevoel of gewoel.

Woorden voor oorlog of onrust in andere talen, zijn taalkundig gezien ook verwant aan het Germaans. Het Franse begrip guerre, bijvoorbeeld, is ook verwant aan werra. En in het Latijn en Romaanse talen komen hiervan ook varianten voor, zoals guerrilla of guerra.

Lees verder: Over de herkomst van de term ‘guerrilla’
Wellicht ook interessant: Hoteldebotel zijn (afkomstig uit het Jiddisch)
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼