Iemand in het ootje nemen

Als je iemand in het ootje neemt, houd je die persoon voor de gek. Met name op 1 april gebeurt dit vaak, maar ook de andere dagen van het jaar zijn prima geschikt om iemand een hak te zetten, voor het lapje te houden of ertussen te nemen.

Waar komt ‘in het ootje nemen’ vandaan? De uitdrukking moet vrij letterlijk genomen worden. Een ‘ootje’ is letterlijk een kring, waarbij een aantal personen een kring om iemand maakt en die persoon voor de gek houdt.

Iemand in het ootje nemen

Al in 1654 wordt het woord ootje in de betekenis van ‘kring’ gebruikt. In het boek T Kortswylig steekertje (1654), zo meldt F.A. Stoett ons, lezen we de volgende passage:

“…groote en klyne ootjens van geselschappen…”

Uit deze periode stamt ook het volgende versje:

“Laatst raakten eens Kupidootje
In ’t ootje
Van vijf, zes Juffertjes loos.
Zy quelden ’t kleine Gootje
Zo euvel, tot dat hy wierd boos.

De letterlijke uitdrukking ‘in het ootje nemen’ is volgens Stoett voor het eerst in de negentiende eeuw in de Nederlandse taal gebruikt. In het Gronings kennen we ‘iemand in den kring nemen’, terwijl in het Vlaams het gezegde ‘iemand in de o leiden’ (iemand bedriegen) voorkomt.

Voor het lapje houden

Naast iemand in het ootje nemen, kun je ook iemand iets op de mouw spelden of iemand voor het lapje houden. Een ‘lapje’ (denk ook aan zatlap) zou in de laatstgenoemde spreuk sukkel, onnozele hals, gek, dwaas of een nietswaardige vent betekenen, aldus de oudste verklaringen. Het woord lapje komt in deze betekenis al sinds het laatste kwart van de zeventiende eeuw in onze taal voor. Deze verklaring is goed mogelijk, want in de zeventiende eeuw bestond – zo lezen we in een krantenartikel uit 1937 in De Telegraaf – ook de spreuk ‘iemand voor het sotje houden’, dat wil zeggen: denken dat iemand zot (gek) is.

Maar het is ook mogelijk, aldus het Groot Uitdrukkingenwoordenboek, dat de uitdrukking verwijst naar de situatie dat als een stier een koe wilde dekken terwijl dat niet mocht of kon, hij een lapje voorgebonden kreeg. Met dat lapje werd de stier dus voor de gek gehouden.

Iemand in de luren leggen

Er is nog wel meer mogelijk om mensen erbij te lappen. Zo kun je iemand in de luren leggen. Dit houdt in dat je iemand fopt of bedriegt.

In de zeventiende eeuw hadden veel kinderen last van rachitis, ook wel bekend als ‘de Engelse ziekte’. Door een gebrek aan vitamine D groeiden hun botten dan krom. Men probeerde dit kromgroeien van de ledematen te voorkomen door de kinderen stevig in doeken te wikkelen. De kinderen werden zo eigenlijk ‘in de luren gelegd’.

Lees ook: Historische uitdrukkingen
Boek: Mieters! De taal van de jaren vijftig – Wim Daniëls

Bronnen ▼