James Cook (1728-1779) – Britse ontdekkingsreiziger

De Engelsman James Cook was een beroemde zeevaarder, ontdekkingsreiziger en cartograaf. Hij dankt zijn bekendheid aan drie ontdekkingstochten richting de Grote Oceaan. Daar deed hij de nodige ontdekkingen. Hij zorgde er onder meer voor dat Engeland New South Wales (in Australië) in handen kreeg. Ook bracht hij veel oceaaneilanden in kaart.

Op 27 oktober 1728 zag James het levenslicht in Marton-in-Cleveland, Yorkshire in Engeland. Hij kwam uit een arm gezin. Zijn van oorsprong Schotse vader, die ook James heette, had in totaal acht kinderen van wie James de tweede was.

James stopte vroeg met school en ging op zijn twaalfde zijn vader met het boerenwerk helpen. Toen hij veertien jaar was, ging hij als hulpje van een kruidenier aan de slag. Dat was leuk, maar nog leuker was – vanaf zijn achttiende – het werk op een kolentransportschip in de buurt van de plaats Whitby. Omdat James wiskundig talent had en bekend was met de hydrografie (de wetenschap die zich bezighoudt met het beschrijven van de waterbodem), wist hij zich op te werken tot eerste officier. Met dit kolenschip bevoer James onder meer de Noordzee en Oostzee.

Op 21 december 1762 trad James Cook in het huwelijk met Elizabeth Batts (1741-1835). Samen kregen ze zes kinderen, die allemaal jong (voor hun dertigste levensjaar) overleden.

Royal Navy en wetenschapper

In 1755 koos James Cook voor een carrière als matroos bij de Royal Navy. Hij vocht onder meer bij Quebec in de jaren 1760 tot 1767, en bracht ook allerlei gebieden in kaart: het Orléanskanaal, de monding van de Hudson, de kustgebieden van Newfoundland, en verder Labrador en Nova Scotia.

In 1768 bevorderde de legerleiding hem tot luitenant en bevelvoerend officier. Daarbij kreeg hij de opdracht om de Grote Oceaan – informeel ook wel de Stille Oceaan of Stille Zuidzee genoemd – wetenschappelijk te onderzoeken. Beginnend met een eerste expeditie vanuit Plymouth, op 5 augustus 1768, resulteerde dit in uiteindelijk drie wetenschappelijke expedities in het gebied van de Grote Oceaan.

Eerste twee ontdekkingsreizen

De eerste reis duurde van 1768 tot 1771. James Cook vertrok met 90 bemanningsleden – onder wie toonaangevende wetenschappers als de Zweed Daniel Solander (1733-1782) en Sir Joseph Banks (1743-1820) – en keerde op 13 juli 1771 met slechts 56 manschappen terug. Op deze reis verkende hij Tahiti, Nieuw-Zeeland en Indonesië (nabij Batavia). James toonde op deze reis, naast cartografische werkzaamheden, onder meer aan dat Nieuw-Zeeland uit twee eilanden bestond. Ook zorgde hij ervoor dat New South Wales (in Australië) nu tot Engeland behoorde. Verder herontdekte hij de Straat Torres, die voortaan Endeavour Street zou heten.

In juli 1772 vertrok Cook voor een tweede expeditie. Aan boord waren onder meer de beroemde Duitse wetenschappers, vader en zoon, Johann Forster (1729-1798) en Georg Forster (1754-1794). James Cook passeerde de Kaapverdische Eilanden, Kaap de Goede Hoop en kruiste in januari 1773 de Zuidpoolcirkel. Tijdens deze toch ontdekte Cook onder meer de Pitcairneilanden. Ook voer hij twee keer naar Tahiti, waar hij net als op zijn eerste reis aanmeerde en de eerder gelegde contacten met de Tahitiaanse koningin Oberea (Purea) aanhaalde. Op deze reis kwam Cook op veel eilanden terecht, waaronder de Juan Fernandézeilanden, Paaseiland en de Zuidelijke Sandwicheilanden. Op 19 juli 1775 ging Cooks schip Resolution in Plymouth voor anker.

Derde reis Cook en zijn dood

Een jaar later, in juli 1776, begon Cooks derde en laatste ontdekkingsreis. Hij voer naar Nieuw Zeeland en Nieuw Holland (Australië), bracht bij Tonga (Polynesië) liefst 61 eilanden in kaart, landde op Tahiti en bereikte ook de Noord-Amerikaanse kust. Op 17 januari 1779 meerde James Cook voor de tweede keer aan op Hawaïi bij Owhehee. Daar was hij te gast bij koning Paria en hogepriester Koah. Toen op 14 februari 1779 bewoners van een naburig eiland één van Cooks sloepen stalen, ontstond er een gewelddadig conflict tussen de matrozen en de eilandbevolking. Hierbij werd James Cook gedood. Zijn vrouw Elizabeth zou tot haar 93e (toen zij stierf) een overlijdenspensioen van 200 pond per jaar krijgen vanwege de vroegtijdige dood van haar man.

James Cook was de grootste Engelse zeevaarder en ontdekkingsreiziger. Wat Vasco da Gama (1469-1524) voor Portugal had gedaan, de Indische Oceaan veroveren, deed Cook voor Engeland: de Stille Oceaan onder Engels gezag brengen.

Boek: Zeevaarders en ontdekkingsreizigers
Zie ook onze lijst van ontdekkingsreizigers

Documentaire over de reizen van James Cook:

https://www.youtube.com/watch?v=K2U4k77TP6A

Bronnen ▼