Jezus’ geboortejaar

Jona Lendering schreef eerder een bericht over Quirinius, de Romeinse gouverneur die ook in het Kerstverhaal genoemd wordt. Naar aanleiding van dit stuk kreeg Jona de vraag wanneer die volkstelling precies plaatsvond. Reden voor hem om weer in de pen te klimmen:

Wanneer vond de volkstelling plaats? Antwoord: Herodes Archelaus is in 6 n.Chr. verbannen, dus dat is ook de tijd van de annexatie van Judea en de bijbehorende volkstelling. Misschien 7. Zoiets.

En daarmee komen we op een van die vele kwesties uit de oude geschiedenis waarover meer is geschreven dan het belang van het onderwerp rechtvaardigt: Jezus’ geboortejaar. (Andere voorbeelden uit deze categorie: de plek waar Hannibal de Alpen overstak en de doodsoorzaak van Alexander de Grote.)

Ter zake. Als we alleen het volkstellingsverhaal in Lukas 2 lezen, zouden we concluderen dat Jezus is geboren in 6 n.Chr., misschien 7. Dat is echter in tegenspraak met wat Matteüs schrijft: de wijzen uit het oosten – over wie ik al eens blogde – kwamen in Jeruzalem toen koning Herodes de Grote nog aan de macht was (Mt 3.1) en enige tijd voor de troonsbestijging van Herodes Archelaus (Mt 3.22). Herodes overleed in 5/4 v.Chr. en dus is Jezus op z’n laatst in die winter geboren.

Deze laatste datum krijgt doorgaans de voorkeur omdat Lukas schrijft dat Jezus “in het vijftiende regeringsjaar van keizer Tiberius” – bij een normale lezing van de tekst het jaar 28 – “ongeveer dertig jaar oud” was (Lukas 3.1, 23). Dat is goed in overeenstemming Matteüs’ geboortejaar: als Jezus in 5/4 v.Chr. is geboren, was hij in de winter van 27/28 eenendertig geworden. Het is daarentegen slecht in overeenstemming met Lukas’ eigen jaar 6, dat impliceert dat Jezus een beginnende twintiger was.

Leeftijd deed er niet toe

Is dit verschil belangrijk? Nee natuurlijk. Alleen als je in horoscopen gelooft, doet een geboortedatum er toe. En natuurlijk is het ook belangrijk voor mensen in een wereld waar je naar de basisschool moet op de eerste maandag na je vierde verjaardag, waar je mag stemmen vanaf je achttiende verjaardag en waar je pensioenopbouw is gebaseerd op een arbeidscarrière die doorloopt tot je achtenzestigste. Voor de Joden van vroeger was het totaal irrelevant, en daarin stonden ze niet alleen. Ik heb wel eens geschreven over de mortaliteitsstatistieken van het antieke Mainz: iedereen overleed op zijn vijftigste, zestigste, zeventigste, een enkeling op een vijfenvijftigste of vijfenzestigste, en vrijwel niemand werd eenenzestig of tweeënzestig. Je leeftijd deed er in een voorindustriële samenleving niet toe.

Matteüs en Lukas hechtten dan ook weinig belang aan Jezus’ leeftijd. Voor hun was belangrijker dat hij de messias was. Dus legt Lukas de engel die Maria aankondigt dat ze moeder gaat worden, een messiaanse Dode Zee-rol in de mond (Lukas 1.32-35 = 4Q246, als u het wil nazoeken). Matteüs maakt hetzelfde punt door een messiaanse ster aan de hemel te plaatsen.

En allebei bedenken ze een manier om Jezus, die toch uit Nazaret kwam, geboren te laten worden in het stadje waar de messias geboren diende te worden: Betlehem. Lukas plaatst daarom de geboorte in het jaar waarin menigeen op reis moest om zijn landbezit bij een Romeins kadaster te laten registreren en laat dus Maria en Jozef van Nazaret naar Betlehem trekken. Van noord naar zuid. Volgens Matteüs woonde het echtpaar altijd al in Betlehem en trokken ze uit weerzin tegen Herodes Archelaus naar Nazaret. Van zuid naar noord.

Het is een onhebbelijke gewoonte van antieke schrijvers dat ze niet zijn geïnteresseerd in de kwesties die wij belangrijk vinden, zoals Jezus’ geboortejaar. De monnik die in de zesde eeuw onze jaartelling “na Christus” bedacht, kon zich er evenmin om bekreunen: Jezus is in elk geval niet in het jaar 1 geboren. Wij mogen natuurlijk onze eigen vragen stellen, maar Lukas en Matteüs zouden verbaasd hebben opgekeken als ze hoorden dat wij het feit dat de messias was geboren, minder belangrijk vonden dan zoiets beuzelachtigs als een geboortejaar.