Klaar is Kees! – Herkomst van dit gezegde

De uitroep ‘Klaar is Kees!’ hoor je regelmatig als iemand een klusje heeft afgemaakt. Dan is Kees dus klaar. Ook als ‘Kees’ in het echt Mariëlle, Klazina of Gerard heet. Hoe komen we eigenlijk aan de bijzondere uitspraak ‘Klaar is Kees’?

Betekenis en herkomst van Klaar is Kees!

De meest gangbare verklaring van Klaar is Kees is dat dit gezegde teruggaat op een verder onbekend persoon. Taalkundigen vermoeden dat de naam Kees in de uitdrukking terecht is gekomen door een alliteratie (let op de k’s) Klaar is Kees. Dat bekt lekker natuurlijk, maar of dit echt over een Kees gaat is maar de vraag. Maar de betekenis is duidelijk: de klus zit erop, het is afgerond.

Of toch een andere verklaring? Kaas?

Er is ook wel geopperd dat Klaar is Kees een heel andere oorsprong heeft. Oorspronkelijk zou het ‘Kees’ in deze passage slaan op dialect voor het woord kaas. Klaar is Kees betekent dan: ‘De kaas is klaar!’, oftewel: de klus zit er op. Men vermoedt dit omdat op de uitspraak ‘Klaar is Kees’ ook wel de variant ‘Klaar is de kees!’ is aangetroffen, dus mét lidwoord ‘de’. Gezien het lidwoord betreft het hier geen persoon, maar een zaak, iets, een object.

Seksuele connotatie? De Veluwe en pruimtabak…

In een editie van Trouw uit 2012 vinden we nog andere interessante verklaringen van ‘Klaar is Kees’. Zo stuurde iemand de krant als verklaring dat in Veluws dialect ‘kezen’ gebruikt wordt voor mannelijke varkens. Op de Veluwe kwam regelmatig een ‘berenboer’ langs bij de kleien boertjes langs om hun zeug te laten dekken. Was de mannelijke ‘Kees’ hiermee klaar, dan was er maar één conclusie mogelijk: ‘Klaar is Kees’!

De taalkundige Nicoline van der Sijs, verantwoordelijk voor het etymologische onderzoek voor de Dikke Van Dale, wees op de betekenis ‘kezen’ in de zin van seksuele gemeenschap hebben. Al in de Dikke Van Dale van 1924 (ver vóór Van der Sijs’ werk) stond bij ‘kezen’ als werkwoord de betekenis met ‘eene vrouw lijfgemeenschap hebben’. Volgens Van der Sijs is ‘kezen’ te herleiden tot ‘Kees’ in de zin van tabakspruim, waarbij ze een associatie legde met ‘met enerzijds pruim (kut) en anderzijds met het harige van de pruimtabak’. Een beetje vergezocht, dat wel…

Of toch Hongaars?

Ten slotte zijn er verklaarders die wijzen op de invloed van de Hongaarse taal in Nederland. Zo is er gewezen op het feit dat er in de twintigste eeuw veel Hongaarse kinderen naar Nederland kwamen om hier het land op te knappen. Wellicht brachten zij het Hongaarse woordje kész (/kees/), dat ‘klaar’ betekent, over in het Nederlands, doordat ze wel eens ‘Klaar is kész’ riepen… Deze verklaring is leuk verzonnen, maar klopt sowieso niet. Om d eenvoudige reden dat Willem Bilderdijk, een van de beroemdste dichters uit de tijd van de Romantiek, klaar is Kees al in 1810 gebruikte.

Andere historische termen met ‘Kees’ erin: kezen en huppakee / huppatee

Het woord cq. de naam Kees heeft een interessante taalgeschiedenis, althans in de Nederlandse taal. In de Patriottentijd (1781-1787) duidde het woord Kees of ‘Kezen’ op mensen die patriot waren, ‘aan de politiek der Kezen meededen’ en zich dus verzetten tegen stadhouder Willem V.

Het woord ‘huppakee’, ‘huppatee’ of ‘huppetee’ is vermoedelijk ook ontleend aan ‘Kees’. Men vermoedt dat deze woorden verbasteringen zijn van ‘Hupla, Kees!’ of ‘Hupsa, Kees!’ (‘vooruit, Kees!’) óf van ‘Hup, zei Kees.’

Natuurlijk hebben we nog de scheldnaam mafkees. voor iemand die helemaal knettergek is. Vermoedelijk ging het hier om een ‘maffe Kees’. En ten slotte is er nog de Amerikaanse term Yankees, als benaming voor de inwoners van het noordelijke deel van de Verenigde Staten. Het begrip ‘Yankee’ is in het Amerikaans-Engelse taalgebied beland via zeventiende-eeuwse Nederlandse emigranten. De Britten in de Amerikaanse gebieden gebruikten dit begrip – dat is afgeleid van Jan-Kees, Jan-Kaas of Janneke – als scheldnaam voor de Nederlanders in de kolonie Nieuw-Nederland, het huidige New York.

Ook leuk: Historische scheldwoorden
…en: Emigrantengrappen: Yankee-Dutch
Ontdek meer historische uitdrukkingen en gezegden
Boek: Boeken over taalgeschiedenis

Bronnen ▼