Koningin Wilhelmina der Nederlanden

Koningin Wilhelmina (1880-1962) was van 1898 tot 1948 koningin der Nederlanden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd zij erg populair dankzij haar toespraken voor de geheime zender ‘Radio Oranje’. Anderen verweten het de vorstin dat zij het land verlaten had.

Wilhelmina Helena Pauline Maria werd geboren op 31 augustus 1880 op Paleis Noordeinde in Den Haag als enige kind van koning Willem III en diens tweede vrouw Emma van Waldeck-Pyrmont. Zij had drie oudere halfbroers, Willem (1849-1879), Maurits (1843-1850) en Alexander (1851-1884). Alleen Alexander was echter nog in leven bij Wilhelmina’s geboorte. Hij stierf ook, toen Wilhelmina vier jaar oud was.

Wilhelmina’s jeugd was heel eenzaam. Ze groeide op zonder leeftijdsgenootjes en werd helemaal klaargestoomd voor haar toekomstige taken als koningin. Hierover schreef ze in haar autobiografie Eenzaam maar niet alleen:

“De gewone omgang met kinderen was in de kooisfeer ondenkbaar; ik heb deze dan ook nooit gekend en schier geen mogelijkheid gehad tot het aanknopen van vriendschapsbanden.”

Toen Wilhelmina’s vader, koning Willem III, op haar tiende overleed werd ze officieel koningin. Tot haar achttiende verjaardag trad haar moeder Emma op als regentes.

Inhuldiging van koningin Wilhelmina:

Op 6 september 1898, kort na haar achttiende verjaardag, werd Wilhelmina ingehuldigd in de Nieuwe Kerk in Amsterdam als Koningin der Nederlanden.

Om de troonopvolging veilig te stellen moest Wilhelmina op zoek naar een man. Die vond ze drie jaar later in Hendrik van Mecklenburg-Schwerin, de zoon van een Duitse groothertog waarvan ze verre familie was. Het huwelijk begon gelukkig, alleen kreeg Wilhelmina vier miskramen, waardoor gevreesd werd voor de troonopvolging. Mocht het huwelijk kinderloos blijven, dan zou de troon via haar tante Sophie in Duitse handen vallen. Wilhelmina was dan ook dolblij toen in 1909 Juliana werd geboren, vertelt ze in haar autobiografie:

“Ik laat aan de lezer over zich onze ouderblijdschap voor te stellen na acht jaar op haar komst te hebben gewacht.”

Wilhelmina verzorgde en kleedde haar dochter zelf in plaats van haar achter te laten bij een kindermeisje. Ook Emma en Hendrik ontfermden zich graag over het meisje.

Eerste Wereldoorlog

In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Nederland bleef de hele oorlog neutraal, maar Wilhelmina had flinke kritiek op het in haar ogen ‘slappe’ Nederlandse leger. Ze bezocht de groepen aan de grens regelmatig en zorgde er in 1917 voor dat opperbevelhebber generaal Cornelis Snijder niet werd ontslagen door de minister van Oorlog, Bonifacius Cornelis de Jonge. Vanwege het leger kwam Wilhelmina later nog in aanvaring met premier Hendrik Colijn, die in haar ogen te weinig geld wilde uitgeven aan het leger.

In 1917 braken overal in Europa revoluties uit en in Nederland probeerde Pieter Jelles Troelstra in 1918 een revolutie te ontketenen voor de arbeidersklasse, waarbij het koningshuis niet meer gewenst was. Deze revolutiepoging mislukte echter en lokte zelfs een tegendemonstratie uit vóór het koningshuis, waar Wilhelmina’s populariteit alleen maar door toenam.

Huwelijkscrisis

Na de Eerste Wereldoorlog ging het slechter met het huwelijk van Wilhelmina en Hendrik. Volgens Cees Fasseur was vooral het verschil in intellectuele ontwikkeling hier debet aan:

”In geestelijk opzicht leek er bij Hendrik geen enkele ontwikkeling te bespeuren. Zijn interesses bleven even beperkt als ze vroeger waren geweest.”
Wilhelmina. De jonge koningin. p. 331

Ook was Hendrik qua karakter het tegenbeeld van Wilhelmina: gemoedelijk, goedhartig en joviaal. Hij rookte en dronk ook graag, tot afschuw van Wilhelmina.
Zijn buitenechtelijke relaties (met – volgens de geruchten – onder anderen Mata Hari) zorgden er mede voor dat het echtpaar na de Eerste Wereldoorlog gescheiden leefde, totdat Hendrik in 1934 overleed.
Enkele jaren hierna braken er voor Wilhelmina weer voorspoedige tijden aan: dochter Juliana trouwde met prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld en in 1938 werd Wilhelmina’s eerste kleinkind, Beatrix, geboren.

Tweede Wereldoorlog breekt uit

Omdat Wilhelmina soms nogal koel en afstandelijk was tijdens officiële gelegenheden, was ze bij het volk – net als haar vader – niet bijzonder geliefd. Dit veranderde toen in 1940 de Duitse troepen Nederland binnenvielen. De regering en Wilhelmina weken uit naar Engeland. Daar gaf Wilhelmina leiding aan de Nederlandse regering in ballingschap. Ze deed dit zo overtuigend dat de premier van Groot-Britannië, Winston Churchill, eens zou hebben opgemerkt dat ze ‘de enige man in de Nederlandse regering’ was. Vanuit Londen zond Wilhelmina radioboodschappen uit aan het onderdrukte Nederlandse volk via de geheime zender Radio Oranje. Tijdens de bezetting groeiden Wilhelmina en de kleur oranje daardoor uit tot een symbool van bevrijding.

Wilhelmina werd tijdens de oorlog bijna gedood door een Duitse bom die vlak bij haar verblijf neerkwam. Deze bom kostte wel het leven van een aantal van haar lijfwachten.

Kritiek

Zeker na de oorlog waren er niet alleen lovende geluiden te horen. Zo was er bijvoorbeeld kritiek op de vlucht van Wilhelmina, die volgens de vorstin overigens toevallig had plaatsgevonden. Anderen wezen erop dat de vorstin tijdens haar radioredes voor Radio Oranje zeer weinig had gesproken over de Joodse landgenoten die tijdens de bezettingsjaren zwaar werden vervolgd. Bijzonder is dat koning Willem-Alexander tijdens een toespraak op Dodenherdenking 2020 zijn overgrootmoeder bekritiseerde om haar optreden tijdens de Tweede Wereldoorlog. In deze toespraak stond de koning onder meer stil bij de Jodenvervolging, die “begon in het Vondelpark. Met een bordje: ‘Voor Joden verboden’.”. Hierna vervolgde hij:

“Medemensen, medeburgers in nood, voelden zich in de steek gelaten, onvoldoende gehoord, onvoldoende gesteund, al was het maar met woorden. Ook vanuit Londen, ook door mijn overgrootmoeder, toch standvastig en fel in haar verzet. Het is iets dat me niet loslaat.”

Tijdens de oorlog bedacht Wilhelmina een nieuwe politiek systeem waarin de zuilen – de strikte scheiding tussen de verschillende levensbeschouwelijke groepen – zouden verdwijnen. Daarnaast wilde ze iets doen aan haar staatsrechtelijke machteloosheid en de uitholling van haar grondwettelijke taken, zaken die haar al lange tijd frustreerden. In het nieuwe systeem zag de vorstin dan ook een grotere rol voor zichzelf weggelegd. Steun voor deze hervormingsplannen kreeg de vorstin echter niet. De regering stemde er niet mee in en na de Tweede Wereldoorlog bleek de bevolking ook nog redelijk tevreden te zijn met het bestaande zuilenstelsel.

Crystal meth

Wilhelmina gebruikte lange tijd, onder meer tijdens de Tweede Wereldoorlog de destijds gangbare pijnstiller pervetine. Dit middel staat tegenwoordig bekend als ‘chrystal meth’ en zorgt voor een groter uithoudingsvermogen en minder remmingen. Volgens rechtshistoricus Marcel Verburg zou dit een reden kunnen zijn dat ministers scheldkanonnades over zich heen kregen en heeft Wilhelmina hierdoor mogelijk vreemde beslissingen genomen

De tegenwoordige harddrugs werd ook gebruikt door Adolf Hitler en soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Bevrijding

Wilhelmina weigerde na de oorlog aanvankelijk om weer op Paleis het Loo te gaan wonen, omdat het paleis tijdens de oorlog was gebruikt door de nazi’s. Ze vestigde zich uit solidariteit met het Nederlandse volk enkele maanden in een burgerhuis in Den Haag, waarvandaan zij – soms op de fiets – persoonlijke bezoeken bracht door het hele land. Uiteindelijk besloot ze toch weer te verhuizen naar Paleis het Loo.

In 1948 gaf Wilhelmina, na vijftig jaar regeren, de troon over aan haar dochter Juliana. Dit was destijds hoogst ongebruikelijk, normaal ging de troon pas over na het overlijden. In verband met de zware omstandigheden tijdens Wilhelmina’s regeerperiode en haar zwakke gezondheid, besloot ze echter al eerder afstand te doen van de troon ten gunste van haar dochter.

Wilhelmina regeerde in totaal vijftig jaar. Als staatshoofd maakte ze twee wereldoorlogen en de dekolonisatie van Indonesië mee.

Tijdens haar ‘pensioen’ schreef Wilhelmina haar autobiografie: Eenzaam maar niet alleen. Ook was ze net als haar kleindochter Beatrix creatief, ze schilderde. Koningin Wilhelmina overleed op 28 november 1962 op 82-jarige leeftijd. Ruim een week later werd ze bijgezet in de grafkelder van Oranje-Nassau in de Nieuwe Kerk in Delft.

Autobiografie: Eenzaam maar niet alleen

Bronnen ▼