De Poolse vakbondsleider en elektricien Lech Walesa (1943) was een van de Europese politieke spilfiguren in het laatste decennium voor de val van de Muur. Hij was een inspirerend man met veel charisma, die met bijzondere acties de aandacht op zich wist te vestigen. Zo gebruikte hij in de zomer van 1980 een idioot grote pen om de Akkoorden van Gdansk mee te ondertekenen. Ook wist hij in november 1989 tijdens een speech in het Amerikaanse Congres al na enkele woorden de handen van de Amerikaanse politici keihard op elkaar te krijgen.
Walesa’s mega-pen
De grootste verdienste van de toen 36-jarige elektricien Lech Walesa was dat hij de Poolse regering zover kreeg om de vakbond Solidariteit (in het Pools Solidarność), als eerste vakbond in het communistische Oostblok officieel te erkennen. Dit gebeurde in augustus 1980 in de havenstad Gdansk. De vakbond was in de weken daarvoor enorm populair geworden in Polen, met name nadat in juli 1980 de vleesprijzen op een aantal plaatsen met enkele procenten stegen. De stakingsonrust greep in juli en augustus om zich heen. Bij de scheepswerf in Gdansk hingen spandoeken met teksten als:
‘Proletariërs aller fabrieken, verenigt u!’
Solidariteit kreeg er in een paar weken miljoenen leden bij.
De onwaarschijnlijke steun van de Poolse bevolking aan Solidariteit had daarnaast te maken met het expliciete Pools-nationalistische en katholieke karakter van de vakbond. Solidariteit gebruikte in haar logo de Poolse kleuren rood en wit, en de arbeiders droegen tijdens hun protesten kruizen en andere katholieke symbolen. Tijdens een van de protesten kregen de stakende havenarbeiders, omdat de demonstratie op geweld uit leek te lopen, zelfs een algehele aflaat voor al hun zonden, voor het geval er dodelijke slachtoffers zouden vallen.
Bij het tekenen van de Akkoorden van Gdansk op 31 augustus 1980, waarmee Solidariteit regeringserkenning kreeg en de communisten feitelijk macht inleverden, haalde Walesa een aandachttrekkende stunt uit. Hij zette zijn handtekening met een jumbo-pen met daarop een afbeelding van de Poolse paus Johannes Paulus II (1920-2005). Zo onderschreef hij niet alleen de grootsheid van deze gebeurtenis, maar onderstreepte hij ook de verbondenheid van het Poolse volk met de Katholieke Kerk.
Lech Walesa ondertekent de Akkoorden van Gdansk met zijn jumbo-pen. Gdansk, 31 augustus 1980.
and here's Lech Walesa signing the Gdansk agreement. Huge, triumphant moment for Polish civil society, and for international democracy. pic.twitter.com/LrM0Pa3FW5
— Anne Applebaum (@anneapplebaum) August 25, 2017
Tactvolle speech
De democratisering die in Polen gaande was, duurde maar kort. Op 13 december 1981 kondigde regeringsleider Wojciech Jaruzelski (1923-2014) de staat van beleg af in Polen. Lech Walesa belandde in de gevangenis – tot november 1982 – en veel hervormingen werden teruggedraaid. Zo verbood de militaire junta de vakbond Solidariteit. Maar de vloedgolf van de democratisering was in Polen niet meer te keren. Solidariteit was de nagel aan de doodskist van het communisme. Vanaf 1985 had de regering-Jaruzelski misschien nog wel formeel de macht in Polen, maar in grote delen van het land nam niemand de regering nog serieus.
Nadat de Berlijnse Muur was gevallen, zou Walesa in de eerste vrije presidentsverkiezingen na het communisme, tot Pools president gekozen worden. Vlak voor deze verkiezing hield Walesa in het Amerikaanse Congres, op 15 november 1989, een legendarische speech die hij – heel tactvol – begon met de woorden ‘We, the people…’, waarmee ook de inleiding op de Amerikaanse grondwet begint. Walesa wist dat je bij Amerikanen moet refereren aan hun nationale en historische trots en bij hen een wij-gevoel moet creëren. Als je zo een speech begint, heb je het begrepen.
Groot staatsman
Boek: The Struggle and the Triumph – Lech Walesa
Nederlandse documentaire over Walesa’s speech
