Liefde van toen: Venstervrijen

De nachtvrijer van je dromen

Een geheim afspraakje maken met je prille geliefde. Dat is natuurlijk van alle tijden. Maar het verliep niet overal op dezelfde manier. In agrarische gemeenschappen in Staphorst en omgeving, maar ook bijvoorbeeld in Noord-Holland, bestond er lange tijd het verschijnsel ‘venstervrijen’, ook wel ‘nachtvrijen’ of ‘queesten’ genoemd. Daarbij ontvingen huwbare dochters hun liefjes ‘s avonds aan het raam van hun slaapkamer in de ouderlijke woning.

Als boerendochter wilde je een mogelijke liefde natuurlijk niet direct voorstellen aan je ouders. Je nodigde hem daarom ‘s avonds, als je ouders al in de bedstede lagen, uit bij het raam van je slaapkamer. Die bevond zich voor vrijgezelle dochters traditiegetrouw naast de voordeur, boven de kelder waar de melk was opgeslagen. Als je vrijer had aangeklopt deed je het raam open en liet je hem binnen.

Een nachie praoten

En dan? Dan was het de bedoeling dat je een ‘nachie ging praoten’, zoals het werd genoemd. Dat was niet per se een eufemisme voor seks. Voor toekomstige echtelieden was het belangrijk ook daadwerkelijk wat zaken te bespreken. Of de jongen het meisje wel zou kunnen onderhouden, bijvoorbeeld. En of het meisje in staat was een kind te dragen. In principe zat of lag de jongen op de dekens en het meisje eronder. Een voortijdige zwangerschap wilde niemand. Maar het is natuurlijk een illusie om te denken dat dat nooit gebeurde.

Heel vroeg in de ochtend ging de venstervrijer er weer vandoor. Hij moest thuis de koeien melken. En het was niet de bedoeling dat de ouders van het meisje nu al geconfronteerd werden met hun aanstaande schoonzoon. Niet dat vader en moeder geen idee hadden wat er gebeurde. Dikke kans dat zij elkaar ook zo hadden leren kennen. Maar ze hadden een stilzwijgende afspraak met hun kinderen. Nachtvrijen was een discrete manier om je dochter of zoon buiten het zicht van de gemeenschap in te wijden in het spel van de liefde. In 1929 schreef de bekende folklorist Dirk Jan van der Ven in Van vrijen en trouwen op het boerenland dat er zo werd…

‘…gezondigd met medeweten van zusters en broeders, vader en moeder, ooms en tantes, ja van de geheele clan-bevolking.’

Hoogst afkeurenswaardig

Op zondag in de kerk bulderde de dominee van de kansel dat het een verderfelijke gewoonte was. Ook al omdat het op zondagochtend minder druk was in de kerk als er de nacht tevoren werd gevreeën. In 1920 hadden Staphorster ouders zelfs een brochure gekregen van hun kerkbestuur. Daarin stond:

‘Het gebeurt dikwerf dat een jongeling en jongedochter reeds bij de eerste kennismaking des nachts met elkaar op ‘t bed vertoeven en ongeoorloofde gemeenschap oefenen. Dat geschiedt dan zonder dat er van verloving sprake kon zijn, zonder dat er eenig plan bestaat om weldra in ‘t huwelijk te treden. Is zulk een verkeering niet hoogst afkeurenswaardig?’

Dat kon zo zijn. Maar de kerk zat vol met boerenzoons en boerendochters die er reikhalzend naar uitzagen elkaar te ontmoeten bij het raamkozijn. Als je eenmaal een paar keer in het openbaar samen was gezien, kon je in die tijd eigenlijk met goed fatsoen niet meer onder een verloving uit. Toch zouden venstervrijers het steeds moeilijker krijgen. Er waren ouders die naar de predikanten luisterden en soms zelfs tralies voor het vrijvenster bevestigden. In de loop van de jaren dertig zou het queesten in Nederland helemaal uitdoven.

Boek: Steeds blijf ik u beminnen. Liefdesoproepen uit vervlogen tijden