Viditel – Eerste publieke ‘onlinedienst’ van Nederland

Op 7 augustus 1980 werd de eerste publieke onlinedienst in Nederland gelanceerd. De dienst, gebaseerd op basis van Britse teletekst-technologie, werd Viditel genoemd en ontwikkeld door PTT Telecom, dat de technische infrastructuur beheerde, maar ook de marketing van de dienst verzorgde.

De proef met Viditel werd op 7 augustus 1980 officieel gelanceerd door staatssecretaris Neelie Kroes in Sneek. Vanaf het begin waren er honderdvijftig zelfstandige informatieleveranciers bij betrokken, waaronder Albert Heijn, ANP, ABN, de Hobby Computer Club, de Stichting Teleac, Postbus 51, NS, KLM, ANWB, BOVAG en een aantal uitzendbureaus. Een opvallende aanbieder was reisbureau Ad Latjes uit Tilburg, dat destijds werd ervaren als een luis in de pels van de KLM. Latjes gaf KLM-tickets uit die buiten Nederland waren aangemaakt en daardoor vaak goedkoper waren dan bij aankoop in Nederland. Ad Latjes zag in Viditel een nieuw verkoopkanaal.

Viditel werd door de PTT gepresenteerd als een publieke dienst, maar ook werden videotexdiensten voor besloten gebruikersgroepen (bgg’s) aangeboden. Zo startte het bedrijf Begotel een informatie- en bevoorradingssysteem voor de muziekdetailhandel.

Tijl Data, uitgever van de Beurskrant, kende voor haar beursinformatie een publieke toegang, maar ook één voor een besloten groep gebruikers met betaalde informatie.

Jobdata

Een van de grotere projecten in Viditel was Jobdata van Intermediair. Deze uitgeverij, die afhankelijk was van inkomsten uit vacature-advertenties, beschouwde Viditel als een aanslag op haar marktaandeel in de gedrukte media. Meegaan met de nieuwe technologie was dus geboden. Bovendien ontdekte men in Viditel een mogelijkheid tot verkorting van de sollicitatieprocedure dankzij informatie over het adverterende bedrijf en het gebruik van de Viditel-berichtendienst. Om een groot bereik te krijgen, plaatste Jobdata op hogescholen en universiteiten informatiezuilen voor de studenten. In de eerste jaren van Viditel was Jobdata een van de meest populaire rubrieken. In 1985 werd het project toch stopgezet. Carrière-databanken bleken geen bedreiging voor het gedrukte product, terwijl de meerwaarde gering was, zo zei Rob van den Bergh, toenmalig directeur van Intermediair Uitgeverij en later voorzitter van de Raad van Bestuur van VNU, tijdens een radio-interview.

Ook kreeg e-commerce en e-banking uiteindelijk een stimulans dankzij Viditel. Zo werd de eerste AH telesuper gelanceerd onder de naam James Telesuper. De Postbank lanceerde in 1986 de tele-bankdienst Girotel.

Na het proefjaar was het voorbij

Aan het eind van het eerste proefjaar werden de officiële tarieven ingevoerd, en verdwenen veel abonnees en informatieleveranciers. Viditel bleef te veel een technisch verhaal en de PTT en de informatieleveranciers slaagden er niet in het publiek te overtuigen van de meerwaarde. De dienst zakte in elkaar en het werd tijd om de zwarte pieten uit te delen.

PTT-projectleider Chiel Ruiten wees naar de informatieleveranciers:

‘Vlak na de praktijkproef in 1981 hadden we 182 informatieleveranciers. Maar dat liep ineens terug naar 132. De leveranciers konden het niet langer opbrengen om elke dag opnieuw informatie in te voeren terwijl er geen sterveling naar keek. En gebruikers die het systeem hadden aangeschaft voor een bepaald soort informatie, werden weer teleurgesteld doordat de dienstenleverancier opstapte. Ik denk dat de leveranciers zich niet goed hebben gerealiseerd wat voor immense investeringen er van alle participanten werden gevraagd.’

Maar Ruiten vergat te vermelden dat het Bureel Viditel van de PTT zelf had gefungeerd als stoorzender. Maandelijks stuurde het bureau jubelende statistieken de wereld in: over het aantal bekeken pagina’s, het aantal informatieleveranciers en de groei van abonnees. Met name de aantallen abonnees en geraadpleegde pagina’s werden opgeschroefd. Het flatteren van de cijfers werd opgemerkt door de informatieleveranciers en de pers. De informatieleveranciers telden zelf veel lagere bezoekersaantallen. En toen de nieuwsbrief Media-Info in oktober 1981 in een felle briefwisseling met de PTT om opgeschoonde cijfers van Bureel Viditel vroeg, kreeg de redactie in plaats van echte cijfers een brief van de geprikkelde projectleider Ruiten over onsympathiek gedrag.

Ondanks het inzakken van het gebruik bleven de overheid en de PTT ervan overtuigd dat Viditel door moest gaan, maar voor een andere doelgroep. Het bleef trekken aan een dood paard. Eerst gaf de overheid subsidie voor een nieuw digitaal netwerk in Limburg als compensatie voor het stoppen van de mijnen. Daarna investeerde en desinvesteerde het uitgeversbedrijf VNU in de kabelversie Ditzitel. En toen internet in 1990 net een voetje tussen de deur had in Nederland probeerde Videotex Nederland een opleving te bewerkstelligen; in 1995 verdween het geruisloos.

Archief

Van internet is nog digitaal materiaal bewaard. Van Viditel en de opvolgers bestaat niets meer, geen magneettapes en geen site-ontwerpen. Maar gelukkig zijn er nog foto’s en films van Viditel, Ditzitel en Videotex Nederland beschikbaar.

~ Jak Boumans

Boek: Chriet Titulaer. Welkom in 2000

Korte video over de lancering van Viditel