Lodewijk XIV (1638-1715) – De ‘Zonnekoning’ van Frankrijk

De Franse koning Lodewijk XIV (1638-1715) was met ruim zeventig regeringsjaren een van de langstzittende koningen uit de geschiedenis van de Europese monarchie. Hij werd bekend als de ‘Zonnekoning’, als het lichtende middelpunt van de wereld. Ook zijn centralisatiestreven en zijn imposante paleis in Versailles zijn bekend. Maar wie was Lodewijk XIV precies, als persoon?

Deze korte biografie van Lodewijk XIV is met name gebaseerd op de biografie Lodewijk XIV van de Britse historicus Richard Wilkinson. Verder is gebruikgemaakt van relevante biografieën op internet.

Jeugd van Lodewijk

Lodewijk werd in 1638 geboren in het koninklijk paleis van Saint-Germain-en-Lays, als zoon van Lodewijk XIII en Anna van Oostenrijk. Of Lodewijk XIII – een psychisch en fysiek wrak – echt de vader was van de latere Zonnekoning werd en wordt betwijfeld, omdat hij en Anna een extreem slecht huwelijk hadden. Ook hun kinderen hadden een stormachtige jeugd, zo schrijft de Britse historicus Richard Wilkinson in zijn biografie:

“Lodewijk XIII verafschuwde zijn kinderen en zorgde er voortdurend voor dat ze hem vreesden en wantrouwden. In september 1640, toen Lodewijk pas twee was, schreef zijn vader: ‘Ik erger mij bijzonder aan mijn zoon. Zodra hij mij ziet begint hij te brullen alsof hij naar de duivel kijkt en hij roept altijd om zijn moeder.’ De oplossing van de koning bestond eruit dat hij aankondigde dat hij de jongens zou weghalen bij hun moeder – een voorstel dat Anna tot wanhoop dreef. De kleine Lodewijk moest worden geleerd beleefd te zijn tegen deze bullebak van een vader.” (29)

Gonorroe

Lodewijk XIII stierf twee jaar later aan tuberculose, waarna zijn zoon Lodewijk XIV troonopvolger werd onder het regentschap van zijn moeder Anna en de Siciliaanse carrièrejager en eerste minister Guilio Mazarini (alias ‘Mazarin’). Met zijn regeringsjaren 1643 tot 1715 – ruim 70 jaar dus – zou Lodewijk XIV een van de langstzittende vorsten uit de Europese geschiedenis worden.

In de geneugten van de seksualiteit werd Lodewijk XIV, zo schrijft biograaf Wilkinson, ingewijd door…

“…madame de Beauvais, de aristocratische wasvrouw van zijn moeder, die de zestienjarige tegen het lijf was gelopen toen hij net uit bad kwam en hem had meegetroond naar een naaikamertje, waar ze hem ontmaagde. De niet meer zo heel frisse dame bezorgde hem gonorroe (…) Lodewijk was seksueel buitengewoon actief. Hij was voor vrouwen onweerstaanbaar (hij wás per slot van rekening de koning) en had al snel de gebruikelijke maîtresses.” (48)

Lodewijk XIV als Zonnekoning

Nadat Lodewijk een rol had gespeeld in de balletshow Ballet de la Nuit van Jean-Baptiste Lully, koos de vorst voor de zon als symboliek voor zichzelf. Hij beschouwde zichzelf volgens het droit divin als een God op aarde, die vanuit het culturele hart van Europa – Versailles – zijn lichtstralen over Europa liet schijnen. Schrijvers uit zijn tijd duidden hem al aan als Zonnekoning. Of Lodewijk zichzelf zo genoemd heeft, wordt door historici betwijfeld. In elk geval – dat is een misverstand dat in veel geschiedenisboeken staat – had de benaming Zonnekoning niets te maken met de bewering als zou de zon in Lodewijks rijk nooit ondergaan. Want dat deed de zon in zijn rijk wél…

Nee, Lodewijk meende dat hij én Versailles het middelpunt van Europa vormden. In de woorden van historicus Luc Panhuysen (Historisch Nieuwsblad, 2013):

“Lodewijk deed er alles aan om opzien te baren. Hij gaf de beste feesten; in heel Europa werden de boekjes verslonden waarin ze stonden beschreven. Versailles werd het grootste en hipste paleis ter wereld. Een eeuw later waren vorsten overal in Europa nog bezig imitaties op te trekken. De muziek aan zijn hof, de toneelkunst, bouwstijl, Franse taal – op bijna elk gebied werd Lodewijk door zijn tijdgenoten gezien als de alleenheerser over de goede smaak.”

Oorlogen van Lodewijk XIV

Lodewijk voerde een reeks oorlogen. Zo verklaarde hij in 1672 – in het zogenoemde Rampjaar – de oorlog aan de Nederlandse Republiek. De aanleiding van deze Hollandse Oorlog (1672-1679) was het feit dat de Republiek niet wilde toegeven aan de Franse pressie om de Zuidelijke Nederlanden in te lijven. Deze oorlog eindigde uiteindelijk in een overwinning voor Frankrijk, dat onder meer Franche-Comté en Lotharingen behield. Frankrijk gaf Maastricht terug aan de Republiek en verzachtte de protectionistische houding jegens de Nederlanden. In ruil daarvoor mocht – zo werd besloten bij de Vrede van Nijmegen – de katholieke godsdienst vrij beleden worden op het grondgebied van de Verenigde Provincies.

In de jaren 1683-1684 voerde Lodewijk onder meer de Herenigingsoorlog (1683-1684) tegen Spanje. In 1688 ging het fout voor Lodewijk XIV. Zeven landen keerden zicht tegen de machtsaspiraties van Frankrijk, dat poogde de Palts op te eisen. Dit resulteerde in de Negenjarige Oorlog (1688-1697). En in 1700 poogde Lodewijk zijn kleinzoon op de troon van Spanje te krijgen. Dit liep uit op de Spaanse Successieoorlog (1701-1713).

Het overlijden van Lodewijk XIV

Aan het eind van zijn biografie gaat Richard Wilkinson in op de vraag voor man Lodewijk XIV eigenlijk was. Wilkinson trekt onder meer de volgende conclusies:

“Aan het eind van zijn leven was hij nog altijd dezelfde stijve, autoritaire en inflexibele katholiek die hij altijd was geweest. Niettemin was het onvermijdelijk dat er tijdens zo’n lange periode veranderingen plaatsvonden. Zo werden bijvoorbeeld door zijn huwelijk met Madame de Maintenon, in 1683, zijn persoonlijkheid en wereldbeeld fundamenteel veranderd. (…) Hij genoot van het omgaan met kinderen, of vond het in ieder geval prettig als zij in de buurt waren. Hij was beslist dol op zijn honden en voerde ze zelf. Maar altijd was daar dat masker. Vanaf het begin tot aan het einde was Lodewijk hoffelijk en wellevend, bezat hij een gelijkmatig humeur, was hij een bondig en oordeelkundig spreker, een goed geïnformeerde en beheerste manipulator van vrouwen en mannen. Maar achter dit onaandoenlijk uiterlijk waren zelden emoties zichtbaar.” (309,310)

En natuurlijk was Lodewijk dol op vrouwen, op wie hij zich stortte als een roofdier op zijn prooi. Dit bleek, naast uit vele escapades, uit een geste die hij altijd naar kamermeisjes maakte: hij nam de hoed voor hen af. Maar niet zijn masker…

Lodewijk XIV stierf op 1 september 1715 in Versailles. Frankrijk lag inmiddels financieel op zijn gat en veel Fransen leefden in armoede. Maar de begrafenis van Lodewijk werd groots aangepakt. Na zijn dood werd de Zonnekoning gebalsemd en opgebaard in Versailles.

Boek: De Zonnekoning. Glorie en schaduw van Lodewijk XIV – Johan Op de Beeck
Boek: Lodewijk XIV – Richard Wilkinson

Bronnen ▼