Luchtaanvallen op Nederland 1940-1945

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er in Nederland meer dan 600 luchtaanvallen geweest op doelen in ons land. Gedurende de bezetting was er 1000 van de 1800 dagen sprake van gevaarlijke luchtactiviteit. In het boek Luchtgevaar (Aspekt), geschreven door A. Korthals Altes, worden beroemde en beruchte luchtaanvallen – zoals op Rotterdam in 1940 en 1943, en op Nijmegen, Walcheren en de Haagse Bezuidenhout -, in kaart gebracht en komen veel ooggetuigen aan het woord.

De auteur besteedt zowel aandacht aan het lot van de piloten, als dat van burgers. Korthals Altes heeft voor zijn boek onder meer gegevens gebruikt uit gesloten archieven van het NIOD in Amsterdam, defensiearchieven, gemeentelijke documenten en interviews. Ook heeft hij tal van buitenlandse archieven geraadpleegd.

Het boek is chronologisch opgezet en begint met een korte introductie over de ontwikkeling van de Nederlandse luchtfotografie en luchtverdediging in de decennia voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Nederland liep in Europa achter bij de organisatie van de luchtverdediging. In Nederland bestond een Luchtbeschermingsdienst (LBD), een vereniging die in april 1936 via de Wet tot bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen een officieel erkende status kreeg.

Organisatorische inbedding in het leger duurde langer: pas in november 1938 zag het Commando Luchtverdediging in de militaire organisatie het levenslicht.

Niet uit de lucht

De Duitse aanval op Nederland, België en Frankrijk op 10 mei 1940 kwam eigenlijk niet uit de lucht vallen; er was een aantal voortekenen, die in militaire en regeringskringen of niet geloofd of gewoon genegeerd werden.

Het plan van de massale aanval van Adolf Hitler op het westen, Fall Gelb, was namelijk al vroeg bekend bij de geallieerden:

“Zijn vele malen uitgestelde plannen vielen ten dele in Belgische handen toen op 11 januari 1940 een verdwaald Duits vliegtuig een noodlanding maakte bij Mechelen aan de Maas. Maar de Belgische en Nederlandse militaire autoriteiten dachten wantrouwig aan een Duitse krijgslist. Helaas, niet zelden wordt correcte informatie juist niet geloofd (…) Een aantal schendingen van ons luchtruim was niet onopgemerkt gebleven. Daarbij werden verschillende Duitse toestellen, op 28 maart zelfs een Britse Whitley-bommenwerper, door een Fokker G-1 van onze luchtstrijdkrachten, neergehaald.” (27,28)

Satanisch geluid

Weinig bekend is dat, naast de havensteden Rotterdam en Middelburg, in mei 1940 ook Den Helder gebombardeerd werd door de nazi’s. De auteur Anthony van Kampen, die de luchtaanval meemaakte, schreef later welke enorme impact het bombardement op hem gemaakt had. Vier bommenwerpers kwamen op Den Helder af. Veel burgers – de witte vlaggen waren immers in top – keken nieuwsgierig en zich onbewust van het gevaar toe, toen een van de bommenwerpers een duikvlucht maakte:

“En toen hoorde ik voor het eerst dat meest sinistere, satanische geluid dat de schepping ooit gekend heeft: het gieren van neerkomende bommen. Hoe vaak, hoe vele malen heb ik daarna dat geluid nog gehoord? Tienmaal, honderdmaal? Ik weet het niet. Ik weet alleen dat het zich die ene maal vastgezogen heeft op mijn gehoorvlies en dat het mij altijd bang gemaakt heeft, intens bang. Ik had dorst. Bij een vriend dronk ik water en dat bracht mij tot mijzelf. Het water had een vreemde smaak, niet als gewoon water. Bij volgende bombardementen, later, heb ik diezelfde merkwaardige ondervinding gehad. Het was alsof mijn smaak tijdens die uren veranderde.” (53,54)

Tijdens dit bombardement op Den Helder vielen 22 burgerslachtoffers.

Slot

Het aantal doden dat rechtstreeks via bombardementen op Nederland te betreuren viel, bedroeg in de jaren 1940-1945 ongeveer 10.000 personen, zo schat de auteur. Hij merkt daarbij terecht op dat het opmerkelijk is dat voor deze slachtoffers zelden een waardig oorlogsmonument is opgericht:

“Zadkine’s welsprekende beeld in Rotterdam roept de Verwoeste Stad op, niet de slachtoffers. Mari Andriessens vrouw met haar dode kind in de armen, ter gedachtenis van de slachtoffers in Enschede, en diens daarop gelijkende monument in Nijmegen, zijn met de bescheiden tekenen in plaatsen als Maastricht en Montfort, een uitzondering op de regel. Wie noemt de doden? Velen vaak naamloos begraven, door niemand herkend, vergeefs gezocht door nabestaanden.” (296)

Bekijk dit boek bij: