‘Moeder Braun’, Rie Mastenbroek en de Spelen van Hitler

Ieder schilderij, plakkaat, artikel, foto of archiefstuk heeft een eigen verhaal. Soms is het verhaal groot, soms klein. De gemene deler is dat ieder stuk uniek is en zijn eigen geschiedenis heeft. In deze rubriek wordt zo’n uniek object uit WOII-zoekmachine oorlogsbronnen.nl uitgelicht. Deze aflevering: de iconische foto van ‘Moeder’ Braun die vanaf de zijkant van het zwembad Olympisch zwemster Rie Mastenbroek aanmoedigt.

Verder lezen: De Olympische Spelen van Adolf Hitler

‘Ma’ Braun

Uitgelichte bron: 'Moeder' Braun coacht op fanatieke wijze Rie Mastenbroek tijdens haar Olympische finale op de Olympische Spelen van Berlijn, 1936. (Bron: Beeldbank WO2, collectie NIOD, Cigaretten-Bilderdienst.) — Uitgelichte bron: ‘Moeder’ Braun coacht op fanatieke wijze Rie Mastenbroek tijdens haar Olympische finale op de Olympische Spelen van Berlijn, 1936. (Bron: Beeldbank WO2, collectie NIOD, Cigaretten-Bilderdienst.)

De foto laat zien hoe Maria Johanna Braun-Voorwinde, gekleed in een lange jurk en op hakken, langs de kant van het zwembad vol overgave de Nederlandse zwemster Rie Mastenbroek coacht tijdens de Olympische Spelen in 1936 in Berlijn. Braun-Voorwinde, die ‘Moeder’ Braun of ‘Ma’ Braun genoemd wordt, staat bekend om de militaristische wijze waarmee ze ‘haar’ zwemsters traint. Lange, zware trainingen en een dieet van bruine bonen met spek en paardenbiefstuk zijn onderdeel van het trainingsprogramma.

Olympische successen

De bijzondere trainingsmethodes van Ma Braun werpen hun vruchten af. Verschillende Nederlandse zwemsters bereiken onder haar leiding de top. Tijdens de Spelen van 1936 wint Rie Mastenbroek maar liefst vier medailles: goud op de 100, 400 en de 4×100 meter vrije slag en zilver op de 100 meter rugslag. Ook de dochter van Ma Braun, zwemster Marie Braun, behaalt onder begeleiding van haar moeder meerdere nationale en internationale titels. In 1928 wordt Marie, of ‘Zus Braun’, zelfs de eerste individuele Nederlandse sporter die goud wint op de Olympische Spelen.

De Olympische Spelen in 1936. Rie Mastenbroek huilt van opwinding over haar overwinning op de 100 meter vrije slag. Rechts staat haar begeleidster 'moeder Braun'. (Bron: Beeldbank WO2, collectie Verzetsmuseum Amsterdam, Cigaretten-Bilderdienst.)

De Olympische Spelen in 1936. Vrouwen op erepodium. Rie Mastenbroek staat in het midden. (Bron: Beeldbank WO2, collectie Verzetsmuseum Amsterdam, Cigaretten-Bilderdienst.)

Foto links: De Olympische Spelen in 1936. Rie Mastenbroek huilt van opwinding over haar overwinning op de 100 meter vrije slag. Rechts staat haar begeleidster ‘moeder Braun’. (Bron: Beeldbank WO2, collectie Verzetsmuseum Amsterdam, Cigaretten-Bilderdienst.) – Foto rechts: De Olympische Spelen in 1936. Vrouwen op erepodium. Rie Mastenbroek staat in het midden. (Bron: Beeldbank WO2, collectie Verzetsmuseum Amsterdam, Cigaretten-Bilderdienst.)

De Spelen van Hitler

Vanwege het toenemende antisemitisme in Duitsland is er veel internationale kritiek op het feit dat de Spelen in 1936 in Berlijn plaatsvinden. De Spelen gaan echter door. Antisemitische borden worden tijdelijk weggehaald en er mogen zelf een aantal ‘niet-arische’ sporters meedoen: de half-Joodse schermster Helene Mayer en de communistische worstelaar Werner Seelenbinder. Het nationaal-socialistische gedachtengoed is echter niet onzichtbaar. Men kan naast de sportwedstrijden concerten en tentoonstellingen bezoeken waarin de nazi-ideologie volop aanwezig is.

De aankomst van Hitler op de Olympische Spelen in 1936. (Bron: Beeldbank WO2, collectie NIOD.)

De opening van de Olympische Spelen in 1936, met op de achtergrond de vlaggen van de deelnemende landen. (Bron: Beeldbank WO2, collectie NIOD.)

‘Die Kaiserin von Berlin’

De successen van Rie Mastenbroek tijdens de Spelen leveren haar de bijnaam ‘die Kaiserin von Berlin’ op. Niet lang na de overwinningen in 1936 eindigt haar zwemcarrière echter. Na de Spelen krijgt Rie ruzie met Ma Braun. Ma Braun wil meer zeggenschap over Rie en probeert Rie’s ongehuwde moeder uit de ouderlijke macht te zetten. De gebeurtenis leidt tot een breuk tussen Rie en Ma Braun, waarna Rie besluit de stoppen als professioneel zwemster. De prestaties van Mastenbroek op de ‘Spelen van Hitler’ krijgen na de oorlog een dubbelzinnige reputatie die de zwemster nog lang blijft achtervolgen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Fanny Blankers-Koen, die tijdens de Spelen in 1948 vier gouden medailles won, heeft Mastenbroek nooit een lintje mogen ontvangen voor haar succes.

Rubriek: Oorlogsbronnen uitgelicht

Meer oorlogsbronnen

Meer bronnen over de Olympische Spelen in 1936 kunt u vinden via de collectieportal van Oorlogsbronnen.nl. Zoek bijvoorbeeld op ’Olympische Spelen 1936’ en vind tientallen bronnen.

Bronnen over de Olympische Spelen in 1936 in de collectie-portal van NOB

Noten

– Auke Kok, 1936: Wij gingen naar Berlijn, Amsterdam (2016).
– resources.huygens.knaw.nl, Lemmata: ‘Braun, Maria Johanna (1911-1982)’ en ‘Mastenbroek, Hendrika Wilhelmina (1919-2003)’.
– www.duitslandinstituut.nl, ‘1936: Zomerspelen in Berlijn’.