Wachten op de bevrijding

Het grote startsein voor de bevrijding van Europa wordt gegeven met Operatie Overlord, oftewel D-Day, op 6 juni 1944. Maar het duurt tot september 1944 voor de eerste Amerikaanse soldaten de Nederlandse grens passeerden in Limburg. In de tussentijd staan de Nederlandse kranten vol met verslagen van de gevechten aan zowel het Oost- als Westfront. Hoe was de stemming in bezet Nederland tijdens deze periode van wachten op de eigen bevrijding?

Geruchten en wensdenken

Vanaf het begin van de bezetting volgt het overgrote deel van de Nederlandse bevolking de oorlogshandelingen op de voet. Dit gebeurt via verschillende kanalen, zoals de gelijkgeschakelde kranten die onder Duitse censuur staan, het (illegaal) luisteren naar de radio, illegale kranten en het verder doorvertellen van deze informatie. Er doen de wildste geruchten de ronde en men speculeert flink. Het vertrouwen in de Duitse nederlaag is alom aanwezig, ook al bestaat dit toch vooral uit wensdenken.

De breed gedeelde overtuiging is dat de geallieerden vroeg of laat op het Europese vasteland zullen landen en vervolgens overwinnen.¹ Een eerste teken van hoop komt in de zomer van 1943. Na de geallieerde landing op Sicilië feliciteren mensen elkaar op straat in Amsterdam, waar de cafés vol zitten en op straat vuurwerk afgestoken wordt.²

In de zomer van 1944 is de spanning flink opgebouwd, want wanneer zouden de bevrijders komen? Het bericht van de geallieerde invasie in Normandië bereikt Nederland diezelfde ochtend met de woorden:

‘Hier, Radio Oranje, stem van strijdend Nederland. Troepen van het geallieerd expeditieleger zijn hedenmorgen geland op de Franse kust.’

Vanwege het slechte weer in zowel bezet Nederland als in Normandië komt dit bericht enigszins als een verrassing. Het nieuws wordt al snel mondeling verspreid, men schreeuwt het elkaar toe. Er gingen meteen optimistische geruchten rond, er zouden ook landingen hebben plaatsgevonden bij Calais en zelfs in België. Het kon dan ook niet meer lang duren voordat er in Nederland gevochten zou worden om het land te bevrijden.

Verschillen in verslaggeving

De kranten staan al jaren vol met berichten over het Oostfront en nu komt daar dus ook het Westfront bij. De berichten in de uitgesproken nationaalsocialistische kranten zijn aanvankelijk erg hoopvol; de geallieerden zullen snel terug de zee in gedreven worden. Ook de gelijkgeschakelde kranten spreken vooral over Duitse successen. Aan de andere kant laten Radio Oranje en de illegale bladen ook hoopvolle geluiden horen, maar dan met betrekking tot het slagen van de geallieerde invasie. De toespraken van minister-president Gerbrandy via Radio Oranje wordt in veel illegale bladen afgedrukt als luisterpost. Zo wordt zijn boodschap wijd verspreid.

Hij spreekt het Nederlandse volk ook toe over de invasie:

‘Nu de Geallieerde mokerslag neerkomt op de Hitlers Atlantische wal, gaat door ons allen een siddering van ontroering’.³

Terwijl de nationaalsocialistische kranten spreken over enorm veel geallieerde verliezen benadrukt Gerbrandy dat de verliezen ‘geringer dan verwacht’ zijn.⁴ Toch vallen op 6 juni 1944 zo’n 10.000 geallieerde troepen op de Normandische stranden. Het verschil in berichtgeving is opvallend. Beide partijen proberen zichzelf zo voordelig mogelijk neer te zetten. Toch is het oorlogsverloop goed te volgen via de gelijkgeschakelde kranten in bezet Nederland. De bevolking kan lezen over de val van Cherbourg, Caen en uiteindelijk Parijs op 25 augustus 1944.

De instorting nabij

Loe de Jong spreekt op 1 september 1944 voor Radio Oranje over ‘de snel-naderende ineenstorting van Duitsland’. Twee dagen later vertelt Koningin Wilhelmina het Nederlandse volk via Radio Oranje: ‘Gij weet dat de bevrijding voor de deur staat’. Vervolgens kondigt Gerbrandy op 4 september 1944 via de radio foutief de bevrijding van Breda aan. De volgende dag ontstaat Dolle Dinsdag. Er breekt paniek uit onder de Duitsers en NSB’ers, waarna velen vluchten. Veel Nederlanders zijn in feeststemming en maken zich klaar om de bevrijders te begroeten. De geallieerden rukken inderdaad hard op, zo hard dat zelfs de legerleiding niet precies weet waar de troepen zich bevinden. In werkelijkheid was Antwerpen bevrijd maar de Nederlandse grens nog niet overschreden. Dit gebeurt een aantal dagen later, waarna op 14 september 1944 met Maastricht de eerste Nederlandse stad bevrijd wordt.

Het verdere verloop van de bevrijding toont dat De Jong’s uitspraak voorbarig is geweest, Duitsland stortte niet zomaar ineen. Met de mislukking van Operatie Market Garden blijkt de Duitse veerkracht sterker dan gedacht. Voor het zuidelijke gedeelte van Nederland staat de bevrijding voor de deur, maar het noorden beleeft nog de Hongerwinter.

~ Netwerk Oorlogsbronnen – Janneke Jorna

Meer bijdragen uit deze rubriek
Netwerk Oorlogsbronnen: Ruim 57.000 oorlogsbronnen over bevrijding
Overzicht van boeken over de Tweede Wereldoorlog

Noten