Huis van het boek in Den Haag heeft onlangs het oorlogsalbum In Nieuwe Haven van kunstenaar Cees Bantzinger (1914-1985) verworven. Dit werk bevat aquarellen en tekeningen die Bantzinger tijdens zijn onderduik maakte evenals handgeschreven bijdragen van bevriende schrijvers, onder wie Bertus Aafjes, Gerrit Achterberg en Ed. Hoornik.
Om de Arbeitseinsatz te ontlopen, dook Bantzinger tijdens de Tweede Wereldoorlog onder op de zolder van de Haagse drukkerij ANDO. Die zolder werd een ontmoetingsplaats van veel schrijvers en kunstenaars. Hier richtten op 9 juli 1943 uitgever Bert Bakker, tekenaar Cees Bantzinger en drukker Fokko Tamminga de clandestiene Mansarde Pers op.
Het album In Nieuwe Haven bevat zeer persoonlijke aquarellen en gedichten. Het museum spreekt van een “belangrijke aanvulling op de omvangrijke collectie illegale en clandestiene uitgaven en documenten” die het museum al in bezit had.
In Nieuwe Haven
Ter gelegenheid van de oprichting van de Mansarde Pers schreef Bert Bakker een ‘Geboorte-bericht’, dat door Bantzinger werd geïllustreerd. Cees Bantzinger bundelde na de oorlog zijn aquarellen en tekeningen met dit ‘Geboorte-bericht’ en bijdragen van verschillende dichters en gaf het werk de titel In Nieuwe Haven mee. Die titel verwijst naar het adres waar drukkerij ANDO van 1929 tot 1970 gevestigd was, Nieuw Havenstraat 58.
‘Zodra een dichter of een prozaïscher bezoeker de zoldertrap had beklommen, kwam Cees Bantzinger met een vel papier aandragen, voor het gastenboek. “Ik garandeer je,” zei hij erbij, “dat het heel goed wordt verborgen en zodra het echt link wordt zorg ik wel dat het wegraakt.” Die vellen werden allemaal ergens anders verborgen. “Ik ben een bewaarder,” zegt hij. De dichter schreef een versje voor het “klachtenboek” en de tekenaar maakte er, in zijn mooie vloeiende lijnen, een illustratie bij. “Ik wou voor als we het zouden overleven, een document hebben.”
Cees Bantzinger
Cees Bantzinger was een Nederlandse tekenaar en schilder die onder meer bekend werd door zijn werk als illustrator van dag- en weekendbladen, met name voor Elsevier, Vrij Nederland en Het Vrije Volk. Naast het toegepaste werk voor tijdschriften en boeken, bleef hij altijd vrij werk maken, waaronder vele naaktstudies, impressies van het theaterleven en (zelf-)portretten. Tot de bevrijding leverde hij illustraties voor clandestiene uitgaven van onder andere De Bezige Bij en de Mansarde Pers. Daarnaast verzorgden Tamminga, Bakker en Bantzinger clandestiene uitgaven onder de naam Tababa (Tamminga, Bakker, Bantzinger) Pers en (na D-day) de Final Stage Press. Cees Bantzinger pleegde in 1985 zelfmoord nadat Adriaan Venema hem kort daarvoor confronteerde met een aantal brieven waaruit bleek dat hij aan het begin van de oorlog zes maanden lid was geweest van de NSB.
Clandestiene uitgaven
Tijdens de Tweede Wereldoorlog kregen uitgevers, schrijvers en drukkers door de Duitse bezetter allerlei beperkingen opgelegd. Deze oefende op deze manier controle uit over publicaties. Ondanks de grote risico’s voor de makers en verspreiders, werden in Nederland meer dan 1.000 illegale en clandestiene uitgaven gedrukt.
Museum Huis van het boek beheert een collectie van ruim vijfhonderd van deze uitgaven. Daaronder bevinden zich 34 van de 40 uitgaven van uitgeverij De Blauwe Schuit en rijmprenten, liederen en andere druksels en archivalia van Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945). Ondanks de moeilijke omstandigheden en het feit dat er gebrek aan papier en lettermateriaal ontstond, verschenen er fraaie uitgaven, zoals van de Blauwe Schuit, De Bezige Bij en de Mansarde Pers. Een van de opmerkelijkste uitgaven van laatstgenoemde is Omne Animal, een erotische dichtbundel van Bertus Aafjes, in een oplage van 275 exemplaren, gezet in de sierlijke schrijfletter Excelsior op stevig zogeheten simili japon-papier en geïllustreerd met veertien naakttekeningen van Cees Bantzinger.
