Een amateurarcheoloog vond in 2016 op de Zandmotor, een kunstmatige zandbank voor de kust van Den Haag, een vuurstenen werktuig met een teerachtige substantie. Onderzoek heeft nu aangetoond dat deze substantie lijm van berkenpek is, die werd gemaakt door Neanderthalers. Dat meldt het Rijksmuseum van Oudheden waar het werktuig de komende maanden wordt tentoongesteld.
Onderzoek door een Nederlands team van wetenschappers toont aan dat de berkenpek zo’n 50.000 jaar geleden door Neanderthalers met complexe technieken is gewonnen. De pek zou zijn gebruikt als lijm of om het stuk vuursteen beter vast te kunnen houden. Het werktuig werd gevonden op het strand van de Zandmotor bij Den Haag en is afkomstig van de bodem van de Noordzee. Die was tijdens de IJstijd een bewoonde laagvlakte, waar Neanderthalers leefden onder vaak barre omstandigheden.
Onderzoek
Een radiokoolstofdatering van de teerachtige substantie op het vuurstenen werktuig leverde een ouderdom op van 50.000 jaar. Het stuk dateert daarmee van vóór de aanwezigheid van moderne mensen in Europa en moet volgens de wetenschappers gemaakt en gebruikt zijn door de Neanderthaler. Uit een chemische analyse door middel van gaschromatografie (GC/MS) bleek dat het om berkenpek gaat. Dat kan op verschillende manieren uit berkenbast gewonnen worden, van eenvoudig tot ingewikkeld, waarbij een basale kennis van ‘scheikunde’ nodig is om meerdere voorbereidingen en handelingen in de juiste volgorde uit te voeren. CT-scans van de pek en de chemische analyse tonen aan dat er een complexe techniek is gebruikt, met verhitting in een soort oven. Het RMO:
“Het wetenschappelijk belang van dit stuk is uitzonderlijk groot. In heel Europa zijn slechts twee andere vindplaatsen bekend van werktuigen met berkenpek: Königsaue in Duitsland en Campitello in Italië. De pekresten uit Campitello zijn met 200.000 jaar het oudst. De pek blijkt bij alle drie de vindplaatsen op een vergelijkbare manier geproduceerd te zijn. Dat betekent dat Neanderthalers structureel tijd en energie investeerden in het maken van samengestelde werktuigen.”
De evolutie van complexe technologie wordt vaak in verband gebracht met samenwonen in grote groepen en op een vaste plek. Daar is bij Neanderthalers geen sprake van. Zij leefden in kleine mobiele groepen. Volgens de onderzoekers investeerden Neanderthalers in Europa tijdens de IJstijd in technologie om ecologische risico’s zoals voedseltekorten te verlagen.
Zandmotor
Neanderthalerlijm uit de Noordzee
“De vondsten getuigen van de vroege bewoning van Noord-Europa in een periode waarin sprake was van grote landschaps- en klimaatveranderingen. Ze onderstrepen daarmee de vindingrijkheid van Neanderthalers om klimatologische uitdagingen het hoofd te bieden en het belang van de Noordzee als unieke archeologische vindplaats.”
Ook interessant: Waar begint de Nederlandse geschiedenis?
Boek: Onze vroegste voorouders
