De Nederlandse Spoorwegen verdienden tijdens de Tweede Wereldoorlog ongeveer 2,5 miljoen euro aan het transport van Joden. Dat meldt actualiteitenrubriek Brandpunt. Het programma baseert zich op een document dat opgeslagen lag in het Amerikaanse Nationale Archief in Washington.
De vondst is volgens Brandpunt bijzonder omdat een groot deel van het NS-archief uit de oorlog is vernietigd. In de uitzending, die vanavond te zien is op NPO2, komt onder meer Johannes Houwink ten Cate, hoogleraar Holocaust- en Genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam, aan het woord:
“Dit nieuwe document levert het bewijs dat er discussie plaatsvindt over het vervoer van joden tussen de NS en de Duitse autoriteiten, terwijl de meeste joden al waren afgevoerd.”
De NS blijkt tijdens de oorlog ook facturen naar de bezetter te hebben gestuurd voor het vervoer van ‘straffällige Juden’, die waren opgepakt omdat ze waren ondergedoken, terwijl toen (1944) al duidelijk was dat deze Joden hun dood tegemoet gingen.
Rekeningen
De NS voerde tijdens de oorlog een groot aantal transporten van Joden, Nederlandse krijgsgevangenen en arbeiders voor de Arbeitseinsatz uit. Alleen al in 1942 reden er 148 treinen met Joden naar doorgangskamp Westerbork en 632 treinen met gedwongen tewerkgestelden naar Duitsland.
Uit kamp Westerbork vertrokken in totaal 93 treinen waarbij 102.000 Joden werden weggevoerd naar kampen elders in Europa. De laatste trein vertrok op 13 september 1944, enkele dagen voor een groot deel van het NS-personeel in staking ging. Voor de transporten van en naar Westerbork die de NS had uitgevoerd werden rekeningen ingediend bij de SS. Deze rekeningen werden betaald met gelden uit inbeslaggenomen Joodse vermogens.
Kritiek
Al tijdens de oorlog was er kritiek op de NS. Verzetsleider Gerrit van der Veen schreef in de illegale pers bijvoorbeeld:
“Spoorwegpersoneel, bedenkt dat iedere trein die geladen met slaven door u vervoerd wordt, ter slachtbank gaat”.
Een gebaar
Uit het document waar Brandpunt de hand op wist te leggen blijkt hoeveel de NS factureerde voor de verschillende transporten. Hoogleraar Houwink ten Cate berekende hoeveel de NS in totaal verdienden. Brandpunt:
“Op basis van bewaarde facturen komt de hoogleraar op een totaalbedrag uit van 409.000 gulden, wat nu een waarde zou hebben van 2,5 miljoen euro.”
In 2005 bood de NS excuus aan voor de Jodentransporten. Individuele overlevenden of nabestaanden ontvingen echter nooit een schadevergoeding. Wel werd er geld gestoken in verschillende monumenten en herdenkingsplaatsen.
In de Brandpunt-uitzending komt rabbijn Evers van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) aan het woord. Hij vindt dat NS een gebaar moet maken richting de Joodse gemeenschap. In een reactie heeft de NS laten weten hier over in gesprek te willen gaan.
