Oligarchie – Betekenis en kenmerken

Een oligarchie is letterlijk een regeringsvorm van weinigen. De term is afkomstig uit de Oudheid en komt uit de Griekse taal.

Uit het Grieks zijn tal van politieke termen ontleend. Zoals het woord politiek zelf (dat afkomstig is van ‘polis’: stadstaat), plutocratie (regering van de rijksten) democratie, ochlocratie (regering van de menigte), aristocratie (regering van de besten), oligarchie (regering van weinigen), monarchie (regering door een koning), autocratie (zelf-regering; regering door één persoon), tirannie (geweldadig regeren door één persoon), et cetera. Volgens de klassieke theorie – van met name Plato – kon democratie ontaarden in een ochlocratie via geweld en wetteloosheid, monarchie kon verworden tot tirannie/autocratie en aristocratie kon verwateren tot oligarchie.

Betekenis oligarchie

Wat betekent het begrip oligarchie en hoe manifesteerde deze zich in de politieke geschiedenis vanaf de Griekse tijd? Een goede definitie van oligarchie is:

‘Een regering van weinigen of van enkele (rijke) families’.

Buiten deze bevoorrechte kring van rijke families, standen of klassen kregen mensen geen toegang tot het bestuur. Het woord oligarchie komt in elk geval sinds de vroege achttiende eeuw in de Nederlandse taal voor. De term is een combinatie van de Griekse woorden oligos (weinig of klein) en archein (heersen, regeren).

Impact van oligarchie volgens Plato & voorbeelden van oligarchieën

Voorbeelden van oligarchie uit de geschiedenis zijn er in ruime mate. Het was de Griekse filosoof Plato die deze politieke bestuurswijze benoemde als een van de vijf mogelijke regeringsvormen die er in zijn tijd waren: de aristocratie (de besten regeren, de adel heeft de macht), timocratie (= een regering van militairen), oligarchie (een regering van een kleine groep), democratie (het volg regeert) en tirannie (hierbij regeert een despoot helemaal alleen).

Plato beschouwde oligarchie als de ‘slechte variant van aristocratie’. Bij oligarchie gaan politieke baantjes via de erfelijke lijn over op het nageslacht en blijft de macht dus altijd binnen een kleine, bevoorrechte groep geconcentreerd. Om die reden is nepotisme (het bevoorrechten van familieleden door bestuurders) vaak inherent aan de oligarchische bestuurswijze.

Feitelijk was het oligarchisch regeren tot de tijd van de Franse Revolutie – samen met alleenheerschappij door een individu (gevat in termen als tirannie, autocratie, absolutisme, dictaturen) – in grote delen van de wereld een terugkerende realiteit. Kleine, bevoorrechte groepen en/of absolute vorsten hadden alle macht in handen. Van democratie in de moderne zin van het woord was absoluut geen sprake.

Voorbeelden

Overigens was Plato een tegenstander van democratie en was deze bestuursvorm volgens hem slechter dan een oligarchie. Volgens Plato was een democratie slechts een theoretische democratie, waarbij de machthebbers als volksmenners de mensen naar hun hand zetten en systematisch voorliegen.

In de geschiedenis zijn er veel oligarchieën geweest. De grote Griekse steden Sparta, Korinthe en Athene zijn een tijdlang door kleine groepen bestuurd. Maar in de Oudheid was ook de stad Carthago een oligarchie. Zelfs diverse Nederlandse steden in de zeventiende eeuw en achttiende eeuw kunnen als oligarchieën getypeerd worden. Vandaag de dag is het land Saudi-Arabië een oli(e)garchie.

Lees ook: Politieke geschiedenis
Boek: Griekse democratie – Frits Naerebout

Bronnen ▼