Mark Rutte heeft laten weten dat Klaas Dijkhoff hem ‘niet per se’ zal opvolgen als VVD-leider. De regel dat de fractievoorzitter op enig moment automatisch lijsttrekker wordt bestaat niet bij de liberale partij, zei hij in een interview met Elsevier. Op die uitspraak valt niets af te dingen. Bij de VVD komt iedereen in principe in aanmerking voor het lijsttrekkerschap. Zelfs degenen die nu nog geen lid zijn maken – in elk geval in theorie – een kans. Als ze zich maar op tijd aanmelden.
De loopbaan van Rutte zelf is een illustratie van zijn woorden. Hij was namelijk staatssecretaris van Onderwijs, en niet fractievoorzitter, toen hij in 2006 met klein verschil het interne lijsttrekkersreferendum won van Rita Verdonk. Ook Verdonk was destijds geen fractievoorzitter. De leiding van de Kamerfractie lag bij Willibrord van Beek, die als tussenpaus de honneurs waarnam na het aftreden van Jozias van Aartsen. Deze had zijn functie neergelegd na verloren gemeenteraadsverkiezingen (waarin hij zelf uiteraard geen actieve rol vervulde).
Aanvoerder
Van Aartsen speelde dan weliswaar enkele jaren voor fractievoorzitter, hij mocht zich in die periode niet VVD-leider noemen. Hij moest genoegen nemen met de kennelijk wat minder hoog aangeslagen kwalificatie ‘aanvoerder’. Wie dan wel partijleider was? Daarover bestond bij de liberalen geen duidelijkheid. Bij de verkiezingen van 2003 stond Gerrit Zalm als nummer 1 op de kandidatenlijst van de partij, maar die had vervolgens geen zin om in de Tweede Kamer te gaan zitten. Daarvan was hij wel korte tijd lid geweest, maar dat was het hem minder goed bevallen. Zalm keerde liever terug naar het ministerie van Financiën, waar hij zich tussen 1994 en 2002 als een vis in het water had gevoeld. De VVD-fractie koos vervolgens Van Aartsen als fractievoorzitter. Niettemin bleef Zalm zich af en toe toch met de partijkoers bemoeien.
Uit het bovenstaande blijkt – precies zoals Rutte zei – dat er bij de VVD geen regels bestaan voor de opvolging van de leider. Bij andere partijen trouwens ook niet. Eigenlijk is het partijleiderschap zelfs geen bestaande post, in elk geval geen officiële. De lijsttrekker geldt meestal als zodanig, maar ook dat is geen wet van Meden en Perzen.
Torentje
Situaties uit het verleden zijn overigens niet goed van toepassing op het heden. Rutte is immers premier, een ambt dat nooit eerder door een VVD’er is bekleed. Degene die in zijn voetsporen treedt, belandt dus – afgaande op de peilingen – in het Torentje. De opvolging van Rutte overstijgt daarmee het partijbelang.
Een heel ander punt: de kwestie gaat op korte termijn waarschijnlijk helemaal niet spelen. Dat zou wel het geval zijn als Rutte volgend jaar besluit niet meer beschikbaar te zijn voor het lijsttrekkerschap. Maar wie houdt er serieus rekening mee dat dat gebeurt?
Ook interessant: Strijd tussen Mark en Rita was bijna het einde voor de VVD
Overzicht van Boeken over de Nederlandse politiek
