In de collectie van het Amsterdam Museum bevindt zich een kleine 3.000 schilderijen. Het overgrote merendeel daarvan is voorzien van een schilderijlijst. Wij hebben schilderijen in alle soorten en maten, maar dat geldt zeker ook voor de lijsten: van prachtig gesneden zeventiende-eeuwse pronklijsten tot moderne eenentwintigste-eeuwse lijsten. De laatste jaren is er in musea – ook in het Amsterdam Museum – een toenemende aandacht voor schilderijlijsten.
Niet alleen zitten er bijzonder interessante en soms oogverblindend mooie voorbeelden van kunstnijverheid tussen, ook geven de lijsten ons meer inzicht in de geschiedenis van de collectie van de stad Amsterdam.
Ontdekkingen in eigen collectie.
Sommige lijsten zijn gescheiden geraakt van hun schilderij omdat de lijst uit de mode raakte, of omdat het schilderij groot is en vanwege ruimtegebrek opgerold bewaard wordt. Boven op een stelling in ons depot liggen -in delen – drie van zulke lijsten.
Eerst was het belangrijk om eens uit te zoeken welke lijst nou bij welk schilderij hoorde. Twee lijsten hadden nog stickers met oude inventarisnummers op de achterkant en konden dus eenvoudig in verband worden gebracht met de bijbehorende schilderijen, namelijk de Krijgsraad der schutterij te Amsterdam in het jaar 1826 door Louis Moritz (dat opgerold bewaard wordt) en het Portret van Willem II door Jan Adam Kruseman uit 1842 (dat – in een nieuwe lijst – in het gebouw van de Tweede Kamer in Den Haag hangt). Beide lijsten zijn de originele lijsten. Op die om het schilderij van Moritz stonden bovendien de namen van de afgebeelde schutters genoteerd, informatie die maar gedeeltelijk bekend was, maar dankzij de lijst weten we weer precies wie waar op het schilderij staat.
Willem II en zijn veldslagen
Op de lijst die bij het Portret van Willem II hoort zijn naast het stadswapen van Amsterdam (het schilderij was oorspronkelijk bestemd voor de raadszaal van het stadhuis in Amsterdam) banderollen te zien met daarop de plaatsnamen die een rol hebben gespeeld in de militaire carrière van de koning. Het belangrijkste moment uit die carrière heeft een plaats midden boven op de lijst, waar wordt herinnerd aan de rol die hij speelde bij de slag om Quatre Bras en Waterloo in 1815. Maar ook slagen uit de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog en de Tiendaagse Veldtocht in België hebben een plaats op de lijst.
Willem III in de raadszaal
De derde lijst was wat lastiger thuis te brengen. Ook op deze lijst stond weliswaar een inventarisnummer, maar dat klopte niet. Het moest haast wel eveneens om een koninklijk portret gaan, want er zijn kroontjes verwerkt in de decoratie op de lijst. Na wat zoeken in het schilderijenbestand kwam de maat van de lijst het best overeen met het Portret van Willem III door Nicolaas Pieneman, dat – net als het Portret van Willem II – ooit voor de raadszaal van het stadhuis in Amsterdam werd gemaakt. Een oude foto van de lijst op zijn oorspronkelijke locatie bevestigt deze hypothese. We zien het schilderij daar in de lijst die nu dus in delen in het depot ligt. De schilderijlijst werd besteld bij de Amsterdamse lijstenmakers Wed. G. Dorens & Zoon, getuige een etiket dat nog altijd achter op de lijst zit.
De drie grote negentiende-eeuwse lijsten leverden interessante informatie op over de oorspronkelijke inlijsting en functie van de schilderijen die er ooit in zaten. De komende maanden gaan we verder kijken naar de schilderijlijsten en hopen op meer nieuwe verhalen en mooie lijsten te stuiten. Daar doen we dan uiteraard weer verslag van.
~ Amsterdam Museum – Tom van der Molen
