Paal en perk stellen aan iets – Herkomst en betekenis

Het gezegde ‘paal en perk stellen aan iets’ is een fraaie alliteratie. Het betekent dat je iets wat ongewenst is, bijvoorbeeld baldadig gedrag, begrenst om dit een halt toe te roepen. Er wordt paal en perkt gesteld, ofwel: orde op zaken gesteld. Waar komt dit gezegde precies vandaan?

Een mooie alliteratie

Volgens Onze Taal is ‘paal en perk stellen aan iets’ in het Nederlands opgenomen omdat dit gezegde lekker allitereert. Net als ‘kind noch kraai hebben’ of iets ‘in kannen en kruiken‘ hebben.

In het gezegde staat perk voor een omsloten ruimte, denk aan een grasperk, en is paal synoniem voor grenspaal of landpaal. Er staat in de uitdrukking dus feitelijk twee keer ‘grens’.

Vermelding van ‘paal en perk’ in de Bijbel

Paal en perk allitereert lekker, dat klopt. Maar is het alleen daarom in onze taal terechtgekomen? Het lijkt mij – wat F.A. Stoett suggereert – waarschijnlijker dat de Bijbel, in de Statenvertaling van 1637 en de ‘Oude Psalmberijming’ van 1773, hierbij een rol heeft gespeeld. In Psalm 108 is de passage te lezen:

“Uw waarheid heeft noch paal noch perk…”

Of:

“…Gods goedheid kent paal noch perk.”

…wat betekent: Gods waarheid of goedheid kent geen grenzen. Dit is later verbasterd naar ‘paal en perk’ in de omgekeerde situatie: wanneer er wel sprake van begrenzing is, wordt aan die situatie paal en perk gesteld.

Vanaf het einde van de achttiende eeuw, zo blijkt uit een zoektochtje op Delpher, verschijnt de frase ‘paal noch perk’ regelmatig in Nederlandse kranten. Het lijkt erop dat de uitdrukking rond die tijd ingeburgerd raakte in het Nederlandse taalgebruik

Lees ook: Top 100 Bijbelse uitdrukkingen, gezegden en woorden
…of: Korte metten maken met iets: afkomstig uit kloosterleven
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼