Particularisme – Betekenis & kenmerken

De term particularisme is een begrip dat betrekking heeft op de politieke geschiedenis van, specifiek, de Nederlanden in Late Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd, tot het eind van de achttiende eeuw. Wat betekent dit historische begrip? En wat zijn de kenmerken van particularisme?

Betekenis van particularisme

Een treffende definitie van particularisme, ook wel decentralisme genoemd, biedt de online encyclopedie Ensie:

“Het streven van kleine staten of regio’s om een zo groot mogelijke mate van zelfbestuur te behouden of te verkrijgen; gerichtheid op autonomie.”

In relatie tot de Nederlandse politieke geschiedenis van het einde van de Middeleeuwen (ca.1465) tot het begin van de Franse Tijd (1795) is ook de volgende betekenis toepasselijk:

“De neiging van elk gewest zijn eigen gang te gaan en zich niets van de andere politieke gebieden aan te trekken. Of: het verzet van edelen, steden en gewesten tegen de uniformisering en centralisatie door vorsten of hertogen.”

Als politieke en ook filosofische stroming staat het particularisme tegenover centralisme, monarchie en universalisme.

Kenmerken van het particularisme in de Nederlanden

In de Nederlanden waren de gewesten cq. provinciën gewend aan een hoge mate van autonomie, soevereiniteit en vrijheid. Toen in de late Middeleeuwen de Bourgondiërs begonnen met hun centralisatiepolitiek, leidde dit tot wrijvingen en conflicten. Twee duidelijke voorbeelden van centralisatie waren de instelling van een Staten-Generaal (1464) in Brussel onder Karel de Stoute en zijn initiatief tot oprichting van het Parlement van Mechelen (1473).

In de Nederlandse steden en gewesten leidde de Bourgondische centralisatiepolitiek geregeld tot verzet, onder meer toen Karel de Stoute in 1477 overleed. De aristocratie en de steden in de Nederlanden wilden hun privileges niet opgeven. Ook verzetten ze zich tegen de belastingen die door de Bourgondische hertogen werden opgelegd. Karels dochter Maria van Bourgondië kwam de particularisten deels tegemoet door in 1477 het Groot Privilege te ondertekenen.

In augustus 1477 kwamen de Bourgondische gebieden in handen van de Oostenrijks-Habsburgse dynastie, door Maria’s huwelijk met Maximiliaan I van Oostenrijk. Op meerdere momenten in de Nederlandse geschiedenis, zeker in de zestiende eeuw tijdens de Nederlandse Opstand tegen Spanje, speelde het particularisme in de Nederlanden weer op.

Bronnen ▼