Phryne – Een beroemde courtisane in het oude Griekenland

De courtisane stond in het oude Griekenland bekent als hetaere, wat iets betekent als ‘vrouwelijke kameraad’. De godin Aphrodite werd beschouwd als de beschermvrouwe van deze antieke gezelschapsdames. De bekendste hetaere uit de klassieke oudheid is waarschijnlijk Phryne.

In het oude Griekenland, een mannenmaatschappij bij uitstek, stonden de hetaeren in tamelijk hoog aanzien. Het waren vrij gecultiveerde dames die zich tegen betaling verbonden aan machtige mannen. Ze brachten daarbij niet alleen hun lichamelijk diensten in rekening, maar ook hun geestelijke. De vrouwen waren over het algemeen dan ook meer ontwikkeld dan de gemiddelde Griekse vrouw. Ze konden meepraten over kunst, wetenschap en politiek.

Vaak ging het om onafhankelijke vrouwen uit de zogeheten metoiken-stand (vreemdelingen) of vrijgelaten slaven. Meestal woonden ze alleen, maar soms ook met twee of drie andere vrouwen samen.

Honderd daglonen

Een vrij bekende hetaere is Phryne, waarover onder meer de Griekse geleerde Athenaeus van Naucratis rond 200 na Christus heeft geschreven. Deze courtisane leefde in de vierde eeuw voor Christus en werd geboren in Thespiae, een Oud-Griekse stad in Boeotië waar ze Mnesarete werd genoemd.

Na de verwoesting van haar geboortedorp trok ze naar Athene. Daar maakte ze al snel naam als courtisane en kreeg ze de bijnaam Phryne (pad), vanwege de gelige tint van haar huid. Naar verluidt waren vermogende mannen bereid maar liefst honderd daglonen te betalen om een nacht in haar nabijheid te mogen verkeren. Alleen aan de filosoof Diogenes, die vrijwillig koos voor een leven in eenvoud en daarom in een grote aardewerken pot woonde, bood de hetaere haar diensten helemaal gratis aan, omdat ze zo onder de indruk was de geestelijke vermogens van de denker.

Hoewel Phryne door velen werd begeerd slaagde ze er niet in iedere man om haar vinger te winden. Zo melden Diogenes Laërtios en Valerius Maximus bijvoorbeeld dat de filosoof Xenokrates een verleidingspoging van de courtisane weerstond.

Over aandacht had de courtisane echter niet te klagen. Op den duur was ze zo rijk dat ze aanbood de muren van Thebe te laten herbouwen. Ze stelde daarbij echter wel de voorwaarde dat op die muur een tekst werd gegraveerd:

“Verwoest door Alexander, hersteld door Phryne de courtisane.”

Aphrodite van Knidos

Een bekend verhaal vermeldt dat de mooie, slimme en geestige Phryne het tijdens een feest in de buurt van de kust zo warm kreeg, dat ze besloot haar kleren uit te trekken en naakt de zee in liep. Deze gebeurtenis zou de aanwezige schilder Apelles hebben geïnspireerd tot zijn beroemde creatie Aphrodite Anadyomene (Opduikende Aphrodite).

Volgens Athenaeus stond Phryne ook verschillende keren model voor de beroemde beeldhouwer Praxiteles, met wie ze enige tijd een relatie zou hebben gehad. De courtisane inspireerde de beeldhouwer mogelijk tot het maken van het allereerste naaktbeeld uit de klassieke oudheid: de Aphrodite van Knidos. Het originele beeld is niet bewaard gebleven, maar er bestaan nog wel verschillende kopieën.

Op een dag vroeg Phryne de beeldhouwer wat het mooiste werk was dat hij ooit had gemaakt. Toen Praxiteles aangaf dat hij haar best iets wilde geven, maar geen keuze kon maken, liet de courtisane een slaaf schreeuwen dat er brand was. De beeldhouwer riep hierop dat er onmiddellijk twee werken gered moesten worden, een beeld van een sater en een Eros-beeld. Phryne zou daarop de Eros voor zichzelf als geschenk hebben gekozen.

Een bijzondere rechtszaak

De Romeins retoricus Quintilianus en Athenaios melden dat Phryne ergens rond het jaar 340 v.Chr. in de problemen kwam. Ze werd beschuldigd van godslastering, een vergrijp waar in die tijd de doodstraf op stond. De gezagsdragers namen aanstoot aan de vermeende goddeloosheid van de courtisane en meenden dat zij een slecht voorbeeld was voor Griekse meisjes. Staande voor een vijfhonderdkoppige jury (de Areopaag) trok haar advocaat, de redenaar Hyperides, onverwachts het kleed van de beroemde hetaere weg, waardoor Phryne poedelnaakt in de rechtszaal stond. Voor de courtisane pakte dit zeer goed uit. De juryleden waren zo onder de indruk van haar schoonheid dat ze weigerden de hetaere te veroordelen.

Volgens een andere lezing stapte Phryne in de rechtszaal op alle juryleden af om hen de hand te schudden. Ze vroeg hen daarbij één voor één om vrijspraak. Onder de indruk van haar optreden zouden alle juryleden tegemoet zijn gekomen aan dat verzoek.

De negentiende-eeuwse Franse componist Camille Saint-Saëns schreef een opera waarin de verhalen over de courtisane centraal staan: Phryne (1893).

Bronnen ▼