Porseleinkoorts. Het ontstaan van Europees Porselein

Een zestiende-eeuwse Medicifles is hét topstuk van een nieuwe tentoonstelling van Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden waarin de ontstaansgeschiedenis van Europees porselein uit de doeken wordt gedaan. De Medici-fles is afkomstig uit een beroemde keramiekcollectie in Sèvres. In Nederland is geen Medici-porselein in museale collecties te vinden.

Francesco de’ Medici (1541-1587), groothertog van Toscane, was de eerste in Europa die opdracht gaf om porselein te reproduceren. Na tien lange jaren lukte het eindelijk om een porseleinachtig materiaal te creëren. In dit zogenoemde Medici-porselein ontbrak echter nog dat ene onmisbare ingrediënt voor écht porselein, de grondstof kaolien.

Het stuk draagt het wapen van Filips II van Spanje, wat volgens kenners aantoont dat ook deze allereerste porseleinexperimenten trots werden gebruikt als diplomatiek geschenk.

Recept

In de tentoonstelling, getiteld Porseleinkoorts: het witte goud van Augustus de Sterke en Madame de Pompadour, ontdekt de bezoeker het oorsprongsverhaal van het Europese ‘witte goud’. Tot in het begin van de achttiende eeuw werd in Europa alleen aardewerk en steengoed gemaakt. Men was er nog niet in geslaagd om het dunne, witte porselein uit Azië na te maken. Zonder het porseleinrecept en kennis van de essentiële ingrediënten was de Europese elite voor haar verzamelwoede aangewezen op de import van Aziatisch porselein. Dat veranderde toen in 1708 in Meissen eindelijk de juiste grondstof (kaolien) werd gevonden. Hierna brak een heuse porseleinkoorts uit.

Naast de bijzondere Medici-fles uit 1581 zijn er meer bruiklenen in de tentoonstelling te zien, waaronder tien levensgrote dieren uit de porseleinen dierentuin van Augustus de Sterke. Deze keurvorst van Saksen en tevens koning van Polen, was oprichter van de Meissen porseleinfabriek in Duitsland. Ook zijn technisch bijzondere keramieken werken van beeldhouwer Johann Gottlieb Kirchner te zien.

Hoewel in de tentoonstelling de Europese ontwikkelingen centraal staan, wordt ook Aziatisch porselein getoond. Zo is in Leeuwarden straks bijvoorbeeld een metershoge Chinese dragondervaas te bewonderen. Frederik van Pruisen ruilde deze vaas, samen met nog 151 andere porseleinen voorwerpen, met Augustus de Sterke voor maar liefst zeshonderd van zijn soldaten.

De tentoonstelling Porseleinkoorts: het witte goud van Augustus de Sterke en Madame de Pompadour loopt van 2 maart tot en met 1 september 2024.