Privileges (Historisch begrip)

Een privilege is een bekende historische term uit de tijd van de Middeleeuwen. De term wordt nog steeds gebruikt om ‘voorrechten’ van een bepaalde groep aan te duiden.

Het begrip ‘privilege’ is afkomstig van het Latijnse zelfstandige naamwoord privilegium, wat ‘bijzondere verordening’ of ‘voorrecht’ betekent. Het woord is een samenstelling van privus – op zichzelf staand, privé, privaat – en leges, ‘wetten’, ‘verordeningen’. Kortom: private wetten, op zichzelf staande wetten voor specifieke groepen of personen.

Privileges als bijzondere rechten

Privileges speelden met name in de Late Middeleeuwen, specifiek vanaf de dertiende eeuw, een belangrijke rol in de verhoudingen tussen vorsten, adel en de opkomende steden en hun burgerij. Binnen het leenstelsel probeerden leenmannen van hun leenheren en steden van hun landsheer speciale voorrechten te krijgen in ruil voor diensten. Dit gebeurde met name als er een nieuwe vorst aantrad.

De voorrechten waren vaak bedoeld voor de adel, steden en opkomende burgerij, die hiermee invloed afdwong. Met name van de twaalfde tot zestiende eeuw waren privileges belangrijk al middel in de strijd tussen vorsten en adel, die hun centrale gezag wilden versterken, en de steden en burgers die vanwege hun economische bijdrage meer invloed wilden.

Bekende privileges

Privileges werden vaak in oorkonden vastgelegd en bleven decennia- en soms eeuwenlang geldig. Enkele voorbeelden van bekende privileges zijn de Magna Carta (1215) en de Blijde Inkomst (1356). Ook de privileges binnen de Hanze (ca.1350-1450) zijn een mooie voorbeeld van hoe het verlenen van rechten binnen de middeleeuwse politiek en economie kon werken. En ten slotte moet het Groot Privilege van 1477 genoemd worden: op 11 februari 1477 verleende Maria van Bourgondië de Staten-Generaal der Nederlanden meerdere rechten.

Ten slotte moeten hier ook de rechten die gilden kregen en de stadsrechten genoemd worden, waarbij – met name vanaf de dertiende eeuw – steden bepaalde privileges (zoals het recht op de organisatie van jaarmarkten, stapelrecht en tolvrijstellingen – kregen in ruil voor trouw aan de landsheer/vorst.

Leestip: Blijde Inkomst (1356)
Ook interessant: De Hanze (ca.1350-1450)
…en: Stadsrechten – Betekenis en geschiedenis

Bronnen ▼