Radeloze Tamil-vluchtelingen in Nederland staken in 1986 eigen opvang in brand

Een brand in een migrantenkamp op het Griekse eiland Lesbos lijkt mede te zijn veroorzaak door radeloze vluchtelingen. Iets vergelijkbaars gebeurde in 1986 in het Gelderse dorp Ellecom. Tamil-vluchtelingen staken hun opvang in brand. Ook elders in het land was protest.

Halverwege de jaren tachtig vluchtten veel Tamils weg uit Sri Lanka vanwege een burgeroorlog in hun thuisland. Onder de vluchtelingen zaten vooral mannen rond de dertig jaar met een goede opleiding. Hun verhalen waren verschrikkelijk en gingen over martelingen, executies en vervolgingen door regeringstroepen.

De Nederlandse regering weigerde echter te erkennen dat de Tamils werden vervolgd. Ze zouden alleen vanwege economische redenen naar ons land zijn gekomen. Dit officiële standpunt was ingenomen door de commissie-Wijnands en daarna overgenomen door het kabinet-Lubbers. “Nederland staat praktisch alleen,” zei Vluchtelingenwerk Nederland over deze opstelling.

Voor deze vluchtelingen werden tijdelijke onderkomens door heel het land gezocht. Dat gebeurde op twaalf verschillende plaatsen, zoals Assen, Den Haag, Apeldoorn, Ellecom, Barchem, Oud-Gastel en Hoensbroek. Sommige Tamils werden zelfs onder dwang weggehaald van hun toenmalige adressen, waaronder bij Nederlandse pleeggezinnen. Ze werden in veel gevallen naar kleine dorpen met weinig inwoners verplaatst, waar niets was te doen en waar het moeilijk was om aansluiting te vinden bij de bevolking – vooral in combinatie met de onzekerheid van de Tamils over het lot van hun familie en vrienden én hun eigen toekomst in Nederland.

Ellecom

In 1985 werd het Gelderse dorpje Ellecom uitgekozen als één van de twaalf opvangplaatsen voor de Tamils. Een dorp in de gemeente Rheden, zo’n tien kilometer boven Arnhem, tussen de bossen van de Veluwezoom en een snelweg. Tientallen vluchtelingen werden daar ondergebracht in pensioen Jeugdland, een monumentaal pand aan de doorgaande weg.

De gemeente weigerde aanvankelijk medewerking, omdat het pand brandgevaarlijk was, maar toch werden nog tijdens de werkzaamheden de Tamils daar geplaatst. De bevolking van Ellecom reageerde aarzelend vanwege de grootte van de groep. In die tijd was er nog net een buurtwinkel en een kroeg, maar meer ook niet. Alleen Tamils die van lange boswandelingen hielden, hadden het goed in Jeugdland met de Veluwe meteen achter het huis.

Op 4 november 1985 bracht het linkse dagblad De Waarheid een bezoek.

‘De Tamils hangen wat rond en velen brengen hun tijd door in bed. Amsterdam was wat dat betreft beter, vinden ze, daar was nog wat te beleven. Niet dat ze trouwens willen klagen over de plaatselijke bevolking, want daar hebben ze een goed contact mee. Ze draaien filmpjes en geven voorstellingen om enig begrip voor hun cultuur te kweken.’

Een juridisch vacuüm

De toekomstverwachtingen van de vluchtelingen waren onduidelijk. Nederland toonde zich in ieder geval niet bereid de Tamils toe te staan, want van de 285 aanvragen in 1985 werden er elf toegewezen. Er zaten toen al zo’n 3.500 Tamils in Nederland, van wie een groot deel zich naar andere Europese landen verplaatste om daar een verzoek in te dienen om als vluchteling te worden erkend. Het was nog de tijd dat de asielwetgeving niet Europees was geregeld, alhoewel er voor de Tamils wel een groot probleem dreigde.

De Waarheid sprak hierover met Alex Voets van Vluchtelingenwerk.

‘Hiermee komen de Tamils volgens hem in een juridisch vacuüm te zitten. Want in de landen waar ze nu zitten kunnen ze geen asiel krijgen. Dat kan alleen in het land waar ze dat het eerst hebben aangevraagd. Aan de andere kant is het beleid bij die landen er wel op gericht om Tamils voorlopig niet terug te sturen, vanwege de gespannen toestand op Sri Lanka. Hiermee worden de Tamils zogenaamde „refugees in orbit”, wat in gewoon Nederlands door de betrokkenen wordt vertaald als ping-pong-vluchtelingen.’

Aan deze uitzichtloze situatie werd een half jaar lang weinig gedaan. De weinige Tamils die in die tijd contacten hadden opgebouwd met inwoners uit Ellecom vertelden over enorme spanningen in Jeugdland met geregeld alcoholmisbruik en onderlinge vechtpartijen. In de nacht van 23 op 24 april 1986 kwam de woede naar buiten in alle opvanghuizen met Tamils. Niet toevallig, omdat minister Brinkman van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur enkele uren eerder tegen de Tweede Kamer had gezegd geen kans te zien om op korte termijn betere huisvesting te geven.

De situatie in Ellecom trok de nationale aandacht omdat Jeugdland in vlammen opging. Van de zeventig bewoners werden er 27 gearresteerd, terwijl de rest onder huisarrest werd geplaatst. Kort daarna werden ze weer vrijgelaten. Wethouder De Beurs van de gemeente Rheden legde de schuld van deze uitbarsting geheel bij de overheid: “Het was voorspelbaar dat er gelazer zou komen.”

De woede van de Tamils had over het hele land dezelfde achtergrond. In Oud-Gastel bijvoorbeeld kwam Het Vrije Volk een dag na de opstand op bezoek. “Dit pension was tijdelijk,” zeiden de Tamils daar.

”Maar we zitten hier al ruim een jaar. We slapen met vier, soms met acht of tien mensen op een kamer. We hebben maar één gemeenschapsruimte. Zelfs als je gasten wilt ontvangen, moet je permissie vragen. Dat krijg je dan wel altijd, maar toch, het is vernederend om altijd te moeten vragen.”

De wekelijkse twintig gulden zakgeld voor de vluchtelingen bleek onvoldoende, zodat hun vrouwen vanuit Sri Lanka financiële bijstand moesten leveren. Dit leven werd ervaren alsof ze in een gevangenenkamp zaten. “We eten, slapen, koken, kijken tv en gaan één keer in de week naar de politie. Verder niets.”

Uit woede draaiden de Tamils alle gaskranen open in het pand, in de hoop dat er brand uit zou breken. Een medewerker van de rijkspolitie in Oud-Gastel snapte het eigenlijk ook wel:

“Als je honderd Nederlandse jongens en mannen op die basis in één pensioen had gestopt, hadden we misschien nog wel meer moeilijkheden gehad.”

Desondanks sloeg door deze acties de stemming om tégen de Tamils. De woordvoerders van VVD, CDA en PvdA reageerden verontwaardigd. Premier Lubbers toonde geen enkel begrip. Een geplande inzamelingsactie in Oud-Gastel werd afgelast. Bij de politie in Ellecom kwamen dreigtelefoontjes binnen waarna de Tamils, die inmiddels waren verplaatst naar een dorp verderop, extra werden bewaakt. Het aarzelende handelen van de overheid zonder enig perspectief voor getraumatiseerde vluchtelingen in kleine dorpen had daarmee verkeerd uitgepakt, eigenlijk zoals wat nu is gebeurd op Lesbos – alleen dan op veel grotere schaal.

In licht gewijzigde vorm eerder gepubliceerd op NPO Geschiedenis

Ook interessant: Koningin Wilhelmina wilde geen Joods vluchtelingenkamp in haar achtertuin