Rationalisme – Betekenis van de term

Het rationalisme is een stroming afkomstig uit de filosofie, die het gebruik van de ratio – het redelijke verstand – voorop stelt. Wat houdt het rationalisme precies in en wat is de betekenis van deze term?

Het rationalisme floreerde vanaf de zeventiende eeuw en was het belangrijkste kenmerk van het denken ten tijde van de Verlichting, in de achttiende eeuw.

Betekenis van rationalisme

Een goede en scherpe definitief van rationalisme is afkomstig uit het Cultureel Woordenboek en luidt:

“De filosofische richting die de rede, het denken – en dus niet de zintuiglijke ervaring – beschouwt als enige bron van ware kennis. Het rationalisme was vooral in de zeventiende eeuw de dominante wijsgerige stroming, met filosofen als Descartes, Spinoza en Leibniz. De tegenovergestelde richting heet empirisme.”

Het kernwoord in het begrip is ‘ratio’, dat rede of verstand betekent. Centraal in het rationalisme is dan ook dat de ratio in plaats van de religio kwam. Het gebruik van het verstand, logische redeneren en waarneming diende volgens rationalisten als Diderot, Voltaire en Descartes in plaats van vooringenomen geloof te komen.

Verschil rationalisme-empirisme

Het rationalisme gaat uit van een logische opbouw van de werkelijkheid vanuit natuurwetten. Dat is de manier waarop kennis wordt verkregen. Bij het empirisme wordt nieuwe kennis niet aangeworven door logisch redeneren en natuurwetten, maar door zintuiglijke waarneming, observatie en proefondervindelijke ervaring. Bekende empirische filosofen waren John Locke, George Berkeley en David Hume. Immanuel Kant staat bekend als de Duitse filosoof die in de achttiende eeuw probeerde om een brug te slaan tussen het rationalisme en empirisme.

Empirisme en rationalisme redeneren beide vanuit de opvatting dat je kennis kunt krijgen via waarneming en ervaringen en/of via redeneren cq. nadenken, in plaats van via de vaste ideeën vanuit Bijbel of geloof.

Bronnen ▼