Het klassieke misverstand over de Romeinse tijd is dat alleen mannen echte burgers waren en dat vrouwen een verlengstuk van hun man of vader waren. Historicus Coen van Galen maakt korte metten met dit idee. Hij verdedigt zijn proefschrift op 30 mei aan de Radboud Universiteit.
Hoewel de samenleving van het oude Rome vrij macho en vaak vrouwonvriendelijk was, hadden veel vrouwen in de Romeinse keizertijd meer persoonlijke vrijheid dan vrouwen in westerse landen tot in de twintigste eeuw hadden. Historicus Coen van Galen onderzocht hoe dat kwam en laat in zijn proefschrift zien dat Romeinse vrouwen een maatschappelijke rol speelden als burgers en zelfs familiehoofd konden worden. Een radicaal ander perspectief op de machtsverhoudingen in de Romeinse samenleving dan die tot op heden onder historici gangbaar was.
De familia
De basis voor de vrouwelijke zelfstandigheid ligt in de eigenzinnige Romeinse familiestructuur, de familia. Een structuur waarin juridische volwassenheid onbekend was en vaak geen rekening werd gehouden met de gebruikelijke rolverdeling tussen mannen en vrouwen. Van Galen:
‘Al het bezit en beslissingsbevoegdheden verliepen via het hoofd van de familia. Dit hoofd was het de oudste familielid in de mannelijke lijn, die namens het collectief van de familie de beslissingen nam.‘
Die oudste in de mannelijke lijn kon dus ook een vrouw kan zijn als zij de oudste was. Lange tijd maakte dat juridisch voor veel vrouwen weinig verschil. Van Galen:
‘Romeinse vrouwen werden bij hun huwelijk gewoonlijk onderdeel van de familia van de man, waardoor ze juridisch gezien in de rol kwamen van de dochter van hun man en aan hem ondergeschikt waren zo lang hij leefde.’
Nieuwe huwelijksvoorwaarden
In de eerste eeuw voor Christus gebeurde er echter iets opvallends: huwelijken werden steeds vaker volgens nieuwe huwelijksvoorwaarden gesloten. Bij deze nieuwe voorwaarden bleef de vrouw onderdeel van haar vaders familia.
Als haar vader overleed, werd ze dan een zelfstandig familiehoofd, onafhankelijk van haar echtgenoot. Het gevolg hiervan kon zijn dat een Romeinse vrouw familiehoofd werd, terwijl haar man nog onmondig was en geen eigen bezit had omdat zijn vader nog leefde. Een omkering van de genderrollen, met flinke consequenties. Uit Van Galens onderzoek blijkt dat vrouwen steeds meer ruimte voor zichzelf opeisten.
Van Galen:
‘Het levert spanningen in de Romeinse samenleving op. Er zijn verhalen van vrouwen die een eigen carrière nastreven en die hun bezit in eigen beheer nemen’.
Dit paste niet bij de traditionele rolverdelingen tussen Romeinse mannen en vrouwen. Voor sommige Romeinse mannen was zo’n zelfstandige vrouw onacceptabel: ze kozen er voor om niet te trouwen en een slavin als partner te nemen, zodat ze de macht in huis niet hoefden te delen.
Verplicht huwelijk
Voor Romeinse vrouwen zelf was hun zelfstandigheid ook een worsteling: ze hadden de juridische vrijheid om zelf te handelen, maar konden dat niet al te opvallend doen omdat ze tegelijkertijd ook moesten voldoen aan het ideaalbeeld van de bescheiden en volgzame vrouw. Dat zien we ook aan het huwelijk van diezelfde Augustus, die getrouwd was met het prototype van de zelfstandige vrouw: Livia.
‘In Livia zien we mooi de ambivalentie: ze deed zich voor als een keurige huisvrouw, maar ze speelde een centrale rol in het Romeinse rijk.’
Coen van Galen (1971) volgde van 2004 tot 2009 een voltijdse opleiding geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, naast zijn werk. In 2007 voltooide hij zijn bachelor cum laude en in 2009 zijn master summa cum laude. Sinds 2010 werkt hij als docent en promovendus aan de afdeling Geschiedenis en het Institute for Gender Studies van de Radboud Universiteit Nijmegen.
Meer Romeinse Rijk
Overzicht van boeken over het Romeinse Rijk
Boek: SPQR – Een geschiedenis van het Romeinse rijk
