Schepenbank – Betekenis en korte geschiedenis

De schepenbank was een politieke instelling uit de tijd van de Middeleeuwen en het ancien regime (tot 1789), waar zeven tot twaalf schepenen werkten. De term had, veel mensen weten dat niet, feitelijk meerdere betekenissen dan alleen ‘rechtbank’. Een schepenbank drukte een geografisch geheel uit (ook wel ‘scependom’ genoemd) en was een soort politieke instelling die eerst als rechtbank en later in bredere zin als een soort ‘gemeentelijke’ taken uitvoerde voor de landsheer.

Betekenis, functies en geschiedenis van de schepenbank

De schepenbank was aanvankelijk een regionale rechtbank, maar ontwikkelde zich later in de Middeleeuwen tot een politiek orgaan dat vergelijkbaar is met wat tegenwoordig een ‘gemeente’ is. Schepenbanken waren de voorlopers van de tegenwoordige schepencolleges in België en de colleges van burgemeester en wethouders (B&W) in Nederland.

De schout, verantwoordelijk voor de openbare orde, was voorzitter van de schepenbank, vertegenwoordigde de heer, deed opsporing naar misdadigers, formuleerde in de schepenbank de aanklacht en was verantwoordelijk voor de uitvoering van opgelegde straffen. De functie van schout verdiende goed, dus het was een gewilde en lucratieve betrekking waarvoor men soms flink wat geld neerlegde om die functie te bemachtigen. Ook had een schepenbank onder meer een griffier en een bode in dienst. Tot de hoofdtaken en belangrijkste functies van een schepenbank – de leden, tussen de zeven en twaalf personen, werden schepenen genoemd – behoorde het volgende:

• Juridische functie. Schepenbanken waren ingesteld door Karel de Grote rond 800. In het Karolingische Rijk bestond deze politieke instelling uit een college van rechters – scabini genaamd: schepenen – die zich permanent over de rechtspraak bogen voor de landsheer (de schepenbank hing samen met het systeem van het leenstelsel). De rechters waren afkomstig uit de aristocratie en spraken recht in een root gebied, meestal een graafschap. Vóór het bestaan van de schepenbanken waren alle vrije Frankische mannen verplicht om openbare rechtszittingen bij te wonen. Onder Karel de Grote trad er specialisatie op.
• Bestuurlijke taken. In de Late Middeleeuwen kregen schepenbanken ook bestuurlijke taken en begonnen ze te lijken op wat we tegenwoordig een ‘gemeente’ zouden noemen. Zo bespraken de schepenen op de zogeheten ‘geërfdendagen’ (gouwdagen) het beleid van de gemeente, bogen ze zich voor hun landsheer over de financiën en te innen belastingen en waren ze betrokken bij de aanstelling van onder meer onderwijzers en vroedvrouwen.

Duidelijk mag dus zijn dat de betekenis ‘rechtbank’ voor schepenbank veel te beperkt is. De eerste eeuwen, tussen globaal 800 en 1200, hadden schepenbanken primair deze juridische functie, maar later kwamen daar allerlei bestuurlijke taken bij en evolueerde de schepenbank tot een soort gemeente.

Eind schepenbanken

Onder invloed van de Franse Revolutie (1789) en het aflopen van het ancien regime verdwenen de schepenbanken. In de Nederlanden gebeurde dit tijdens de Franse Tijd (1795-1814), toen Napoleon Bonaparte en consorten Nederland bezetten.

De taken van schepenen kwamen vanaf het einde van de achttiende eeuw terecht bij gemeenten en rechtbanken.

Boeiend is ook: Stadsrechten: betekenis en geschiedenis
Of lees meer over de Middeleeuwwen
Overzicht van boeken over de Middeleeuwen

Bronnen ▼