Slag in de Javazee – 27 februari 1942

Vandaag wordt de Slag in de Javazee herdacht, die op 27 februari 1942 plaatsvond tussen een geallieerd smaldeel onder leiding van schout-bij-nacht Karel Doorman en de Japanse Keizerlijke marine onder schout-bij-nacht Takeo Takagi. De Combined Striking Force van 14 Nederlandse, Amerikaanse, Britse en Australische schepen verloor. Vooral voor de Koninklijke Marine was de klap groot. Naast Doorman zelf verloren 900 Nederlanders het leven in de blauwe wateren van Indonesië.

In 1937 viel Japan China binnen met als doel dat land te onderwerpen en de Europese koloniale macht in Azië te verzwakken. Maar de Japanse ambities werden bemoeilijkt door het gebrek aan eigen grondstoffen. Amerikaanse brandstof was van groot belang, maar na de Japanse inval in China kondigden de Verenigde Staten sancties tegen het land af.

Indische Olie

Het olierijke Nederlands-Indië was een alternatief maar na 1940 volgde de Nederlandse regering in Londen het Amerikaanse voorbeeld. Dat tezamen met de successen van nazi-Duitsland in 1940 deed de Japanners besluiten om de olie daarom maar te gaan halen. Na de verrassingsaanval op Pearl Harbor verklaarde Nederland op 8 december 1941 Japan zelf de oorlog, omdat het duidelijk was dat Indië het hoofddoel was.

De 5 kruisers en 9 torpedobootjagers van de Combined Striking Force maakten in de namiddag van 27 februari 1942 contact met de Japanse invasievloot. Het was het begin van een 7 uur durende zeeslag. De overmacht van de Japanse marine werd enigszins teniet gedaan door het gebrek aan ervaring van commandant Takagi. Maar liefst 153 torpedo’s werden afgevuurd, waarvan slechts enkele doel troffen. Helaas behoorde daar de torpedobootjager Hr. Ms. Kortenaer toe, later gevolgd door de lichte kruisers Hr. Ms. De Ruyter en Java.

De nederlaag in de Javazee heeft een heroïsch randje door het besluit van schout-bij-nacht Doorman om aan boord van zijn brandende en zinkende vlaggenschip te blijven en er mee ten onder te gaan. Verschillende deskundigen zetten tegenwoordig echter vraagtekens bij het waarheidsgehalte van deze officiële lezing. De gezonken schepen werden een oorlogsgraf dat decennia lang onvindbaar was.

Oorlogsgraven

In 2002 werden de posities van de marineschepen met zekerheid vastgesteld. Ze lagen op circa 70 meter diepte. De vondst had echter een gemengd resultaat. Aan de ene kant konden nabestaanden van de gesneuvelde marinemensen het graf opzoeken, aan de andere kant werden de wrakken het speelterrein van recreatieduikers en souvenirjagers. Als op 3 november 2016 een duikexpeditie van het Karel Doorman Fonds op de positie van De Ruyter komt om plaquettes te bevestigen en een documentaire te maken, blijkt het wrak van de zeebodem verdwenen.

Na aanvankelijke twijfel is in 2018 definitief vastgesteld dat de wrakken illegaal zijn geruimd voor het schrootijzer. Dat is gebeurd door schrootdieven van het soort dat ook in Nederland actief is, zoals de firma ‘Friendship Offshore’ uit Terschelling die Britse oorlogsgraven in de Noordzee heeft geplunderd. Vaak ontbreekt het bij de autoriteiten aan de wil en de mogelijkheden om aan deze vorm van maritieme criminaliteit een eind te maken.

De Javazee-campagne

Wie meer wil weten over de nasleep van Slag in de Javazee kan bijvoorbeeld het boek Slag in de Javazee – Oorlog tussen Nederland en Japan van Anne Doedens en Liek Mulder lezen. In dit boek komt ook de Tweede Slag in de Javazee van op 1 maart 1942 aan bod. Hierbij werden nog eens drie geallieerde schepen tot zinken gebracht en maakten de Japanners achthonderd krijgsgevangenen. Dit was de laatste grote zeeslag die de Japanners in de wateren rond Nederlands-Indië leverden.

Enkele dagen na de verloren zeeslag op de Javazee capituleerden de Nederlandse strijdkrachten (8 maart 1942). De Japanse bezetting van Nederlands-Indië kostte hierna aan nog eens tienduizenden Europeanen en honderdduizenden Indonesiërs het leven.

Boek: Slag in de Javazee – Oorlog tussen Nederland en Japan

Slag in de Javazee: volg de strijd van uur tot uur

Oorspronkelijk gepubliceerd op 27 februari 2017