Sophie van Oranje-Nassau, prinses der Nederlanden (1824-1897). Dochter van Willem II koning der Nederlanden (1792-1849) en Anna Paulowna (1795-1865).
Sophie was het jongste kind en de enige dochter van koning Willem II en de Russische grootvorstin Anna Paulowna. Zij groeide met haar drie broers op in Den Haag en op Soestdijk. Sophie had in de tuinen van paleis Soestdijk een eigen boerderijtje waar ze zelf boter en kaas maakte. Ze bracht zó veel tijd buiten spelend door dat ze een achterstand in haar intellectuele ontwikkeling opliep. Daarom werd haar vanaf haar tiende jaar een nieuwe gouvernante toegewezen, baronesse van Randwijck. Vanaf dat moment kreeg ze niet alleen lessen in Nederlands, Frans, Duits, Italiaans en Engels, maar ook in wiskunde, geschiedenis en muziek.
Huwelijk
In 1834 vergezelde Sophie haar moeder naar Weimar, waar de zestiende verjaardag gevierd werd van Carl Alexander, zoon van haar tante Maria Paulowna en van de groothertog van Saksen-Weimar-Eisenach. Het groothertogdom was op moderne leest geschoeid – het had al sinds 1816 een liberale grondwet – en het groothertogelijk huis Saksen-Weimar nam een vooraanstaande plaats in onder de Duitse vorstenhuizen. Carl Alexanders zuster Marie was gehuwd met prins Karl van Pruisen en zijn zuster Auguste met prins Wilhelm, de latere Duitse keizer. Sophie ontmoette Carl Alexander opnieuw toen deze in het najaar van 1841 Willem II zijn respect kwam betuigen in verband met diens troonsbestijging.
Na zijn terugkeer schreef zijn moeder Marie, die op zeer goede voet stond met Willem II: ‘ik wil je namens mijn zoon een simpele vraag stellen en graag een simpel antwoord ontvangen’ (brief van 12 november 1841).
Naast de opvoeding van haar kinderen nam Sophie veel maatschappelijke initiatieven. Zij stichtte scholen en opleidingen, sanatoria, een weeshuis en een reclasseringsvereniging. Tijdens de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 moest zij optreden als regentes, omdat haar man en zoon bij hun troepen verbleven. Ook op cultureel gebied was Sophie in Weimar van grote betekenis.
Cultuur in Weimar
Vanaf 1853, het jaar waarin Carl zijn overleden vader als groothertog opvolgde, steunden Sophie en haar man allerlei wetenschappelijke en culturele activiteiten die voor een deel al waren geïnitieerd door Carls ouders. In hun paleis te Weimar hadden wekelijks bijeenkomsten plaats met geleerden en kunstenaars. Onder leiding van hofkapelmeester Franz Liszt werd Weimar een centrum voor eigentijdse muziek, waar veel nieuw talent – Wagner, Berlioz, Von Bülow, Brahms – een kans kreeg. Liszt begeleidde ook Sophie op de piano, omdat hij vond dat zij een goede stem had. Zij was echter niet zo muzikaal als haar schoonmoeder, die ook zelf componeerde.
Sophie werd beschermvrouwe van het in 1864 opgerichte Deutsche Shakespeare Gesellschaft. Dankzij haar financiële steun kon een begin worden gemaakt met een Shakespearebibliotheek. Het boekenbestand van meer dan tienduizend banden – met veel vroege vertalingen – is nog steeds een belangrijk onderdeel van de collectie van de Weimarbibliotheek. Maar het meest spande Sophie zich in voor de Duitse literatuur. Toen Goethes kleinzoon haar in 1885 de literaire erfenis van zijn grootvader naliet, besloot Sophie van Weimar een literair centrum te maken.
Bij hun vijftigjarig huwelijksfeest ontvingen Sophie en Carl van het land een substantieel bedrag. Zij besloten dit bedrag – aangevuld met eigen middelen van Sophie – aan te wenden voor een archiefgebouw. Op 28 juni 1896 kon het archief worden geopend, waarin naast Goethes literaire nalatenschap ook de Schillercollectie een plaats kreeg. Later volgden talloze andere handschriftenverzamelingen en literaire nalatenschappen. Nog altijd is het Goethe und Schiller Archiv een van Duitslands belangrijkste culturele instellingen.
Prinses der Nederlanden
Sophie kwam geregeld naar Den Haag, mede om haar zakelijke belangen te behartigen. Ze had in 1865 van haar moeder Buitenrust, Rustenburg en Zorgvliet geërfd. Haar broer Hendrik liet haar behalve aandelen in bedrijven ook het paleis aan het Lange Voorhout na, dat zij in 1896 overdroeg aan Emma. Sophie verbleef ’s zomers enkele weken op Buitenrust en ontving dan vooral mensen uit de kunstwereld. Zij droeg bij aan de ontwikkeling van haar geboortestad door afstand te doen van onroerend goed ten behoeve van de aanleg van de wijk Duinoord, het verversingskanaal en de bouw van Bronovo, het diaconessenziekenhuis. Met het Nederlandse nationale geschenk bij haar gouden bruiloft in 1892 stichtte zij het Sophie-fonds, bestemd voor maatschappelijke projecten in Nederland en zijn koloniën. Op de van haar vader en haar broer geërfde landgoederen in Silezië en Posen richtte zij een modellandbouwbedrijf op – Heinrichau – waarvoor zij zelfs een landbouwcursus volgde.
Sophies laatste jaren waren zwaar, onder meer omdat zoon Carl August in 1894 overleed. Zij zelf stierf drie jaar later, op 73-jarige leeftijd, en werd bijgezet in de ‘Fürstengruft’ te Weimar, de graftombe van haar schoonfamilie Sachsen-Weimar-Eisenach. Daar rusten ook Goethe en Schiller, die zoveel hebben betekend in Sophies leven.
Reputatie
Sophie was gereserveerd in de omgang, maar wel voorkomend. Zij was zeer plichtsgetrouw en eiste veel van zichzelf en van anderen. Zij had graag de touwtjes in handen. Ook had zij een scherpe tong. Onachtzaamheid en traagheid irriteerden haar hogelijk. Liszt vond haar intelligent en getalenteerd. Kroonprinses Vicky van Pruisen omschreef haar als een koude harteloze vrouw, trots en ambitieus. Haar broer Willem III noemde haar ooit een ‘chattemitte’, een zoetsappig mens en niet te vertrouwen. Maar zij wordt ook, onder anderen door Christa Jansohn, beschreven als een vrolijke vrouw die tot op hoge leeftijd blijk gaf van een fijn gevoel voor humor. Hoe het ook zij, haar leven lang hield zij zich aan haar eigen lijfspreuk ‘Il faut agir en parlant le moins possible’, populair gezegd ‘niet praten, maar doen’.
~ Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland
Boek: Sophie in Weimar. Een prinses van Oranje in Duitsland
