Dido – De tragische geliefde van Aeneas

Dido (ook wel Elissa of Alashiya) is in de Romeinse mythologie de legendarische stichteres van de stad Carthago. De koningin speelt een belangrijke rol in de Aeneis van Vergilius, een beroemd heldendicht over de daden van de Trojaanse held Aeneas. Deze episode over Dido vormt een mythische verklaring voor de Punische oorlogen tussen Rome en Carthago.

Volgens de Romeinen was Aeneas een van de weinigen die aan het eind van de Trojaanse oorlog uit het brandende Troje wist te ontsnappen. De held, een zoon van de godin Venus (Aphrodite) en de sterfelijke Anchises, wordt onder meer genoemd in de Ilias van Homerus maar hij is vooral bekend als de hoofdpersoon van Vergilius’ epos de Aeneis.

Een opdracht

Volgens dit verhaal overleeft de halfgod de Trojaanse oorlog en belandt hij na verschillende omzwervingen op Kreta, waar de goden hem in een droom duidelijk maken dat hij voorbestemd is om in het westen een nieuwe stad te stichten (Rome) waar ook de Griekse goden een nieuw thuis kunnen vinden. De stad zelf zal uiteindelijk zelfs machtig genoeg worden om Carthago, een belangrijke Fenicische handelsstad in Noord-Afrika, te verslaan.

Gehoorzaam reist Aeneas hierop met een vloot westwaarts. Het zit de held echter niet mee. De godin Juno (Hera) heeft vernomen dat Carthago, een stad met wie ze zich nauw verbonden voelt, verslagen zal worden als Aeneas inderdaad kans ziet een nieuwe stad te stichten. Om de held te dwarsbomen veroorzaakt de godin daarom een grote storm, waarin verschillende schepen vergaan. Aeneas overleeft de scheepsramp en spoelt met de overgebleven Trojanen op een onbekende kust aan. Terwijl veel van zijn mannen rouwen over de dood van hun vrienden, gaat Aeneas samen met zijn schildwacht Achates op onderzoek uit.

De twee stuiten op een meisje dat hen vertelt dat ze in Afrika zijn aanbeland en dat een koningin genaamd Dido over de nabijgelegen stad Carthago regeert. Deze koningin blijkt oorspronkelijk afkomstig uit het Fenicische Tyrus, waar ze moest vluchten voor haar gewelddadige broer nadat die haar echtgenoot Sychaeus had vermoord.

Dido bewees een slimme vrouw te zijn. Nadat ze de stad met een aantal getrouwe Feniciërs per schip was ontvlucht, onderhandelde ze met een Numische koning genaamd Hiarbas over de aankoop van een lap grond. De lokale heerser stond haar toe om voor een zeker bedrag een stuk land te kopen dat zo groot was als ze met een runderhuid kon omspannen. Listig besloot Dido de runderhuid in hele dunne reepjes te laten snijden, zodat ze uiteindelijk een relatief groot stuk land in handen kreeg. Uiteindelijk verrees hier een nieuwe stad: Carthago.

Liefde

Het meisje dat dit bijzondere verhaal aan Aeneas en zijn schildwacht vertelt, blijkt in werkelijkheid de godin Venus te zijn. Kort hierna ontmoeten de Trojanen koningin Dido, die hen hartelijk verwelkomt en trakteert op een overdadig banket. Tijdens het eten vertelt Aeneas honderduit over de Trojaanse oorlog en de vele omzwervingen hierna.

Door toedoen van Venus valt Dido vervolgens als een blok voor de Trojaanse held. Als ze luistert naar diens verhalen begint haar bloed sneller te stromen. De godin Juno is wel tevreden met deze ontluikende liefde en hoopt dat de held ook voor Dido valt, zodat hij zijn opdracht vergeet en in Carthago blijft. Als Dido en Aeneas op een dag met een gezelschap op jacht gaan, zendt de godin daarom een grote regenbui. De jagers raken in het noodweer verspreid en Dido en Aeneas belanden samen in een grot, waar ze schuilen voor de regen. In de grot hebben de twee voor de allereerste keer gemeenschap.

Juno, die hoopt dat de twee elkaar nu definitief gevonden hebben, komt bedrogen uit. In opdracht van haar man Jupiter reist Mercurius (Hermes) namelijk naar Carthago. Hij herinnert Aeneas aan zijn goddelijke opdracht: het stichten van een nieuwe stad. Gehoorzaam maakt de held zijn vloot hierna gereed voor vertrek. In stilte, want hij durft zijn geliefde niet te vertellen dat hij haar zal verlaten.

Als Dido verneemt dat Aeneas zich klaarmaakt voor vertrek is ze woedend. De koningin maakt de held uit voor verrader en laat hem weten dat ze hem nooit meer met rust zal laten. Aeneas probeert zijn geliefde duidelijk te maken dat hij niet anders kan dan de goden gehoorzamen, maar de gekwetste koningin wil er niets van horen.

Vloek

Dido geeft haar zus Anna opdracht een grote brandstapel te bouwen, waarop ze alles kan verbranden wat haar aan Aeneas herinnert, waaronder een zwaard die de held tijdens zijn laatste bezoek kennelijk heeft achtergelaten. Diezelfde nacht wordt Aeneas door Mercurius in een droom bezocht en krijgt hij opdracht onmiddellijk te vertrekken, nog voor de zon opkomt. Met pijn in het hart geeft Aeneas gehoor aan die opdracht.

Als Dido de schepen ziet vertrekken is ze radeloos. En woedend. De koningin vervloekt Aeneas en zegt dat zijn nazaten jarenlang oorlog zullen voeren met haar Carthago. Verder leven zonder de held kan de koningin niet. Ze beklimt de brandstapel en stort zich in het zwaard van Aeneas. Haar lichaam vergaat meteen tot as. Als de bemanningsleden van de schepen achterom kijken zien ze grote rookwolken opstijgen. Maar welk drama zich in Carthago heeft voltrokken weten ze niet.

Als Aeneas later in de Aeneis het dodenrijk bezoekt, ziet hij Dido nog een laatste keer. Ze is er verenigd met haar eerste echtgenoot. De held probeert zijn oude geliefde nog een keer duidelijk te maken dat hij wel moest vertrekken en dat hij niet anders kon dan zijn lot volgen. Verbitterd keert Dido zich echter van hem af.

Na verschillende omzwervingen belandt Aeneas uiteindelijk in Latium, een regio in het midden van het huidige Italië, waar zijn nakomelingen Rome stichten.

---

Volgens een ander verhaal doodde Dido zich vrijwillig om te ontsnappen aan de aanzoeken van Hiarbas, de vorst van wie ze eerder een stuk grond kocht.

Dido wordt soms geïdentificeerd met de Carthaagse godin Tanit of Tinnit. In een boek over de opkomst en ondergang van Carthago typeerde klassiek archeoloog Eric Moormann de mythische koningin in 2014 als volgt:

“Zij was slim, mooi en aantrekkelijk, moedig als een man, en daardoor bezat zij bijna bovenmenselijke gaven. Ze kon als voorbeeld voor vorsten en vorstinnen dienen, maar ook stond zij te boek als een immorele en perverse verleidster en zelfmoordenares. (…) Dido geldt als de evenknie van militair getalenteerde vorsten en soldaten. Ze bouwt een stad, strijdt tegen omliggend stammen en gaat op jacht, allemaal activiteiten die des mans zijn.” (108,110)

Bronnen ▼