SPQR – Aanduiding voor het Romeinse Rijk

De afkorting SPQR wordt wel gebruikt als aanduiding voor het Romeinse Rijk. Waar komt dit begrip precies vandaan en wat betekent het precies?

Betekenis en herkomst van SPQR

Afgekort staat SPQR voor het Latijnse Senatus Populusque Romanus. Dit betekent ‘Senaat en het Volk van Rome’ en werd gebruikt als officiële benaming van het Romeinse Rijk ten tijde van de republiek. Een tijd waarin het volk inspraak had. Maar toen het Romeinse Rijk in de eerste decennia voor Christus een keizerrijk werd, vanaf 27 v.Chr. onder keizer Augustus, bleef de notie SPQR in gebruik.

Historici weten niet exact wanneer de afkorting voor het eerst werd gebruikt. Maar de oudste vermelding die tot nu toe is gevonden, dateert uit het jaar 189 v.Chr. De afkorting – die in elk geval in de eerste eeuw voor Christus gemeengoed was – werd in gebouwen gegraveerd, op munten gebruikt en komt ook veel terug in boekwerken van historici, filosofen en kroniekschrijvers. Onder meer Titus Livius gebruikt de verkorte versie van Senatus Populusque Romanus om zijn lezers ontzag in te boezemen en onder de indruk te brengen van het Romeinse Rijk. Ook de Romeinse filosoof-politicus Cicero gebruikte de term.

In latere tijden dook de term nog vaak op. Zo gebruikte dictator Benito Mussolini de afkorting in zijn propaganda om zijn idee van het ‘Nieuwe Romeinse Rijk’ te promoten.

Merkteken voor dienstplichtigen

In de vierde eeuw na Chr. gebruikte het Romeinse leger hoogstwaarschijnlijk de lettercombinatie om rekruten mee te brandmerken cq. tatoeëren. Dit moest desertie voorkomen. Per decreet moesten vanaf 398 per decreet ook werknemers in wapendepots ‘in navolging van het merkteken van rekruten’ het ‘nationale teken’ ingebrand krijgen. Hoogstwaarschijnlijk duidde dit ‘nationale teken’ op de letters SPQR.

Voor die tijd was de afkorting al verdwenen op munten. Sinds Constantijn de Grote, de keizer die zich bekeerde tot het christendom en die regeerde van 312 tot 337 na Chr., kwam de afkorting niet meer op de officiële nationale Romeinse munten voor.

Bijzondere betekenisvarianten

In de loop der tijd zij er tal van betekenisvarianten gebruikt voor SPQR, meestal met een knipoog. De term SPQR kom je tegenwoordig nog op talloze plekken in Rome tegen en herinnert aan de vergane glorie van de Romeinse republiek. Maar ook komt de afkorting voor in strips, op gebouwen in Rome en heeft dan vaak een bijzondere betekenis. Een paar voorbeelden:

Italianen die hun hoofdstad maar een arrogante beestenboel vinden, verklaren de afkorting als Sono Porci Questi Romani:

…Het zijn varkens, die Romeinen!

Ook het Vaticaan wordt op de hak genomen als een kerkelijke dictatuur waar alleen de paus iets te zeggen heeft. Soli Papi Qui Regnano:

…Alleen pausen regeren er!

En in de stripreeks Asterix en Obelix betekent SPQR weer wat anders. Dit staat daar voor Sono Pazzi Questi Romani:

…Rare jongens, die Romeinen!

Inwoners van Rome die zat zij van de massa’s toeristen, vertalen de afkorting wel eens als So Please Quit Rome:

…Verlaat Rome alsjeblieft!

Lees ook: Het begrip testikel komt uit de Romeinse rechtszaal
Of lees: Artikelen over de Romeinse geschiedenis
Boek: SPQR. Een geschiedenis van het Romeinse Rijk – Mary Beard

Bronnen ▼