Stalins sloophamer: JS-2 tank

De Sovjet-Unie produceerde vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog duizenden tanks. Vooral lichte en middelzware tanks werden in de Sovjet-Unie tussen 1939 en 1945 geproduceerd. Zware tanks verschenen in relatief kleine aantallen. De introductie van nieuwe en sterke Duitse tanks aan het Oostfront vanaf juli 1943 werden nieuwe Sovjettanks geproduceerd die ongeëvenaard waren wat betreft vuurkracht en bepantsering. De sterkste Sovjettank die tijdens de Tweede Wereldoorlog ontwikkeld en ingezet werd was de Jozef Stalin 2 (JS-2). Die tank was een gepantserde kolos met extreme vuurkracht.

De nieuwe Duitse Panzerkampfwagen V ‘Panther’ en de Panzerkampfwagen VI ‘Tiger’ (Tiger I), die tijdens de Slag om Koersk op 5 juli 1943 voor het eerst in grotere aantallen werden ingezet, bleken in staat lichtere Sovjettanks tot op zeer grote afstand uit te kunnen schakelen. De kracht van die Duitse tanks school vooral in hun ‘lange arm’: een 75 of een 88mm kanon dat Sovjettanks moeiteloos tot op een kilometer of verder vernietigde. Daarnaast was het frontale pantser van beide Duitse tanks zo dik dat standaard Sovjetkanonnen, zoals de 45 en 76mm antitankkanonnen, grote moeite hadden, en vaak niet in staat waren, met pantsergranaten de frontale Panther- en Tiger-platen te doorboren.

Tijdens de tankslag nabij Prokhorovka, een van de grootste tankslagen ooit, moesten Sovjettanks de zwaardere Duitse tanks vaak tot op korte afstand naderen om ze te kunnen vernietigen. Ramaanvallen of aanvallen vanaf korte afstand kwamen soms ook voor. De 76.2mm L11, F-32, F-34 en ZiS-5 T-34 en KV kanonnen konden de zijkanten van de Panther-tank op middellange afstand doorboren, maar waren niet in staat de voorkant van de romp (80mm schuin) of de koepel (100-120mm) van die tank te doorboren. De 76.2mm kanonnen waren met standaard BR-350 pantsergranaten vrijwel niet in staat de voorkant van de Tiger-tank te doorboren (de zijkant alleen vanaf heel korte afstand). Oudere Duitse tanks zoals de Panzerkampfwagen III en IV bleken wel kwetsbaar voor de Sovjet- antitankkanonnen. Feit was dat de in 1941 voor Duits antitankvuur nagenoeg onkwetsbare Sovjet KV-1 en KV-2 tanks in 1943 kwetsbaar waren. De frontale 75mm dikke pantserplaten waren vaak niet meer in staat Duitse pantsergranaten uit 75mm of grotere kanonnen tegen te houden (Duitse 5 cm pantsergranaten vormden op grote afstand een kleinere bedreiging). Zo kon het Panther-kanon (7.5 cm KwK 42 L/70) het KV-pantser met standaard pantsermunitie op grote afstand doorboren: in theorie zelfs op een afstand van twee kilometer. Ook het Tiger-kanon (8.8 cm KwK 36 L/56) was met pantsermunitie in staat de KV-1 op grote afstand te vernietigen.

Een nieuw geschut

De meest krachtige Sovjetkanonnen in 1943 waren 122 en 152mm kaliber wapens (inclusief houwitsers). Sovjetingenieurs besloten om een aangepast 122mm kanon te ontwikkelen dat als bewapening zou dienen voor een nieuwe zware tank. Het 122mm A19 model 1937 kanon werd gekozen en aangepast met een nieuwe mondingsrem. Gebaseerd op een eerder ontwikkelde tank, de Jozef Stalin 1 (JS-1), werd de Jozef Stalin 2 ontwikkeld (JS-2). Het 122mm A19 wapen werd gemonteerd in de koepel van de JS-1. Er werden ook nog schiettesten gedaan met een 100mm kanon dat een hogere mondingssnelheid had en dikker staal doorboorde, maar het Sovjetleger koos uiteindelijk voor het 122mm wapen, omdat het kanon tegen een breder scala aan doelen ingezet kon worden. Ongeveer 102 tot 107 Jozef Stalin-122 (Jozef Stalin 1 met 122mm kanon) werden tussen december 1943 en februari 1944 gebouwd. Toentertijd werd de naam in ‘JS-2’ veranderd (Jozef Stalin 2, ‘JS-2’).

De eerste productieversies van de Jozef Stalin 2 (JS-2 model 1943) hadden een ietwat verticaal vormgegeven voorkant bij de romp en een ronde koepel. De koepel was voorzien van 100 mm staal aan alle kanten en de romp van 100 tot 120 mm staal aan de voorkant, ongeveer 90 mm dik staal aan de zijkant en ongeveer 60 mm aan de achterkant. Die staalplaten waren in schuine hoeken gemonteerd wat ervoor zorgde dat de ballistische (beschermende) eigenschappen toenamen. Zo was de voorkant in staat de volgende Duitse tankgranaten af te laten ketsen: 2 cm Panzergranate en PzGr 40 van de KwK 30/38, 5 cm Panzergranate 39 en PzGr 40 van de KwK 38 & KwK 39 en K.Gr.rot Pz. van de 7.5 cm KwK 37.

Het 122mm A19 kanon was zo krachtig dat het in staat was alle versies van de Panzerkampfwagen III en IV (Panzer III en IV) op een afstand van een kilometer of verder aan de voorkant te vernietigen. De Duitse Panther-tank kon aan de voorkant doorboord worden (ook de koepel) en de Tiger-tank was met zijn 100-110mm staal kwetsbaar tot, in theorie, op een afstand van twee kilometer. Het 122mm geschut van de Jozef Stalin was een kanon dat alle vijandelijke oppositie met één welgemikt schot uitschakelde. Vrij logisch, omdat de pantsergranaten zeer zwaar waren en een groot gewicht aan explosief materiaal bevatten. De kinetische energie van de pantsergranaten was enorm. De kracht van de Jozef Stalin, vooral de JS-2, was dan ook om vijandelijke doelen met één schot uit te schakelen (anders dan andere tanks die soms meerdere schoten nodig hadden om een vijandelijk doel te vernietigen).

122mm D-25T

In 1944 werd een nieuw en verbeterd 122mm kanon gekozen om het 122mm A19 geschut te vervangen. Het 122mm D-25T kanon had pantsergranaten (BR-471) die met een snelheid van 795 meter per seconde (m/s) afgevuurd werden en in staat waren ongeveer 190 tot 200 mm staal op een afstand van honderd meter en ongeveer 120 tot 130 mm op een afstand van twee kilometer te doorboren bij een inslaghoek van negentig graden. Volgens Duitse schiettesten (Wa Pruef 1 gedateerd 5 oktober 1944) kon het 122mm D-25T geschut de voorkant van de koepel van de Panther-tank nog op een afstand van anderhalve kilometer doorboren. De zijkanten waren nog kwetsbaar op een afstand van 3.5 kilometer. Sovjettesten te Kubinka bevestigden dat het 122mm geschut zelfs in staat was de voorkant van de koepel van de superzware Panzerkampfwagen VI Ausf. B Tiger II op een afstand van een kilometer te doorboren. De voorkant van de Panzerkampfwagen VI Ausf. E/H Tiger (Tiger I) kon op een afstand van anderhalve kilometer doorboord worden.

De schietsnelheid van het kanon was verbeterd ten opzichte van het A19 wapen. Bovendien kreeg de tank (Jozef Stalin 2 model 1943) een verbeterde vormgeving aan de voorkant van de romp. De voorkant was nu in een hoek van 60 graden schuin vormgegeven in plaats van een rechte hoek, en was in staat de Duitse 7.5 cm Panzergranate 39 van het 7.5 cm KwK 40 L/43 en L/48 geschut af te laten ketsen, evenals grotere granaten zoals de 8.8 cm Panzergranate 39 van de Tiger I. Het koepelpantser had dezelfde dikte als bij de eerder ontwikkelde Jozef Stalin modellen (plusminus 90-100mm aan alle kanten).

De nieuwe Jozef Stalin 2 (JS-2 model 1944) was met het 122mm D-25T kanon en het verbeterde pantser een verschrikking voor Duitse troepen. Zo was het 122mm kanon niet alleen in staat pantservoertuigen tot schroot te reduceren, maar ook infanterie onschadelijk te maken. De 25 kilogram wegende brisantgranaat (800m/s) van de D-25T was zo krachtig dat de munitie in staat was kleine huizen en bunkers op te blazen. De ontwikkelingsintentie bij de Jozef Stalin tanks was om een voertuig te ontwikkelen dat in staat was vijandelijke linies te doorbreken en daarbij vijandelijke oppositie uit te schakelen (het vernietigen van vijandelijke tanks was een handige bijkomstigheid en middelzware tanks zouden diep in vijandelijke linies doordringen). Het feit dat veel Duitse tankkanonnen moeite hadden om het Stalin-pantser aan de voorkant te doorboren, zorgde ervoor dat soms zwaardere Duitse wapens ingezet werden om die tanks te vernietigen. De extreem krachtige Duitse 8.8 cm PaK 43 en de Tiger II variant (8.8 cm KwK 43) waren in staat het Stalin-pantser tot op grotere afstand te doorboren. Slimme tactieken hielpen in dat opzicht ook, bijvoorbeeld flankeren of camouflagetactieken. Ook dient opgemerkt te worden dat het 100 mm dikke koepelpantser van de JS-tanks (JS-1 en JS-2) kwetsbaar was voor Duits 7.5 cm PaK 40, KwK 40 L/43, KwK 40 L/48, KwK 42 L/70, 8.8 cm KwK 36 L/56 en KwK 43 L/71 antitankvuur (bij sommige plekken aan de voorkant was het staal recht vormgegeven en daardoor kwetsbaar voor die granaten, nog afgezien van relatief zwakke plekken die door kijkvensters of optieken aanwezig waren).

Een tabel waarin met behulp van primair en secundair bronmateriaal de kwetsbaarheid van Duitse tanks versus de 122mm D-25T besproken worden. Opgemerkt dient te worden dat tankgevechten vaak tussen de 500 meter en een kilometer afspeelden. Daarnaast kon de JS-2 doelen maximaal op plusminus een kilometer raken (de kwaliteit van de richtoptiek, het weer, de training van de bemanning, de windkracht, het terrein), speelden allen een grote rol. In theorie, gebaseerd op schiettesten, was het 122mm D-25T kanon in staat de zijkant van de genoemde Duitse tanks op grotere afstand (2-3 kilometer) te doorboren, maar dat hing af van de genoemde factoren.

Bovendien kon de dikte van de bepantsering van de genoemde Duitse tanks in de praktijk enkele millimeters van elkaar verschillen. Dat had onder andere te maken met de kwaliteit en de legering van het gebruikte staal en het type staal.

Overige feiten

De JS-tanks hadden vier bemanningsleden: bestuurder, commandant, richter en lader. Drie bemanningsleden zaten in de koepel (commandant, richter en lader). De bestuurder zat ingeklemd tussen brandstoftanks en kon, indien de tank onderin de romp (lower hull) getroffen werd, dodelijk verongelukken. Een dakmitrailleur (12.7mm) was soms tegen infanterie beschikbaar. De JS-tanks wogen ongeveer 46 ton, waren 9.90 meter lang en 2.73 meter hoog. Het motorvermogen bedroeg 600 paardenkracht (V-2-IS) en de maximumsnelheid lag rond de 37 km/u.

Enkele voordelen van de JS-2

De grootste voordelen zijn zoals genoemd de vuurkracht en het dikke pantser. Het 122mm kanon kon elke Duitse tank die tussen 1939 en 1945 ontwikkeld werd uitschakelen, zelfs de Panther- en Tiger-tanks op middellange of grote afstand (één kilometer of verder). De schuine pantserplaten die aan de voorkant gemonteerd waren boden goede beschermingsmogelijkheden. Wel was het JS-2 model 1943 kwetsbaarder dan het 1944 model (JS-2 model 1944) gelet op de rechte frontale rompplaten. Een ander voordeel van de Stalin-tank waren de vrij hoge productieaantallen (3,854). De tank kon ook snel achteruit rijden: erg handig bij noodsituaties. Het voertuig was niet al te hoog (2.73 meter) en had een gestroomlijnd silhouet.

Enkele nadelen van de JS-2

Het grootste nadeel van de Jozef Stalin 2 was het feit dat het 122mm D-25T kanon een zeer geringe vuursnelheid had: ongeveer 2 tot 3 schoten per minuut (de 122mm A19 ongeveer 2 schoten). Dat kwam door het gewicht en de afmetingen van de granaten en het krappe interieur in de koepel (snel laden was moeilijk). De granaten bestonden uit twee delen: een huls en een (pantser)kop (projectiel) die apart geladen werden. Daarnaast konden slechts 28 granaten meegevoerd worden (vaak 20 x OF-471 brisant en 8 x BR-471 pantser). Ook waren sommige pantserplaten van de JS-2 gegoten (vergeleken met gerold homogeen pantser). Die gegoten pantserplaten boden soms minder goede bescherming dan gerolde pantserplaten en het effect van ’spalling’: het ontstaan van splinters en scherven na treffers van vijandelijke pantsergranaten op de eigen bepantsering was soms groter vergeleken met homogeen pantser. Feit was dat het kanon niet ver omlaag kon richten. Die ‘depressie’ was slechts een paar graden. Daardoor kon de Stalin-tank niet ver omlaag richten indien het voertuig op een helling stond. Vlak terrein was daarom essentieel.

Inzet

Veel JS-2 tanks werden in speciale ‘Guards Tank Army’ (Garde-Tanklegers) gebruikt. Die eenheden hadden vaak veel gevechtservaring en waren in bepaalde opzichten elitetroepen. Het Eerste Garde-Tankleger (1st Guards Tank Army) had honderden tanks in dienst en kwam bij verschillende gevechten in actie. Ook werden enkele JS-2 tanks buitgemaakt door Duitse troepen. Ook na de Tweede Wereldoorlog werden JS-tanks nog ingezet (bijvoorbeeld bij de grens tussen China en de Sovjet-Unie). De DDR maakte tevens gebruik van JS-2 tanks.

Conclusie

De Jozef Stalin (JS) tanks waren goed gepantserd en hadden een zeer krachtig kanon dat tegen verschillende doelen ingezet kon worden. Het 122mm wapen was in staat alle Duitse tanks uit te schakelen. De zwaarste Duitse Panzerkampfwagen VI Ausf. B Tiger II kon aan de zij- of achterkant vernietigd worden (en volgens sommige schiettesten zelfs aan de voorkant). Bunkers en andere verdedigingsstellingen konden met brisant onschadelijk gemaakt worden. Het dikke, schuine pantser aan de voorkant van de Stalin-modellen zorgde ervoor dat een aantal Duitse pantsergranaten nutteloos waren. Zelfs verbeterde 7.5 cm munitie (de 7,5 cm Panzergranate 39 van de L/43 en L/48) kon tegen de romp en koepel afketsen. Ook de van wielen voorziene Duitse antitankkanonnen zoals de 7.5 cm PaK 40 hadden soms met pantsergranaten grote moeite om Stalin-tanks aan de voorkant uit te schakelen. De verouderde 5 cm PaK 38 kon in dat opzicht bijna niets beginnen (om nog maar te zwijgen over de 3.7 cm PaK 36). Door de combinatie van vuurkracht, bepantsering, inzetbaarheid en productieaantallen was de JS-2 een van de beste en sterkste tanks die tijdens de Tweede Wereldoorlog ingezet werd.

Meer historische tanks
Boek: The Tank Book

Bronnen ▼