Tijdens zijn bezoek aan Amsterdam kreeg Obama dit voorjaar het Plakkaat van Verlating uit 1581 te zien. Het was expres voor de Amerikaanse president overgebracht van het Nationaal Archief in Den Haag naar het Rijksmuseum. Deze moeite was zeker aan hem besteed. De Amerikaanse Declaration of Independence uit 1776 lijkt in doel, vorm en structuur opvallend veel op dit Plakkaat van Verlating – feitelijk de Nederlandse Onafhankelijkheidsverklaring.
Boek: De geboortepapieren van Nederland
Een Obama zal de betekenis van zo’n document onmiddellijk onderkennen. Hij is een politicus die beseft dat een gedeelde geschiedenis van een natie de basis vormt van haar democratische vocabulaire. In belangrijke toespraken weet hij hiervan vaak en vaardig gebruik te maken.
Hoe anders is dit onder Nederlandse politici. Die voelen zich ongemakkelijk bij alles wat riekt naar geschiedenis en traditie. Waar Frits Bolkestein in 1994 nog een gebrek aan een ‘bezielend verband’ signaleerde, laat premier Rutte, zelf historicus van opleiding, zich nota bene liever voorstaan op zijn gebrek aan ‘visie’. Zijn ambtsvoorganger kwam niet verder dan de oppervlakkige verwijzing naar de ‘VOC-mentaliteit’. En dat terwijl Nederland een unieke en spectaculaire ontstaansgeschiedenis heeft. In een geslaagde vrijheidsstrijd tegen de Spaanse koning Filips II werden de kiemen gelegd van de ontwikkeling van onderdanen naar burgers. Het is een inspirerend verhaal dat verweven is met gedeelde waarden als vrijheid, verdraagzaamheid en eenheid in verscheidenheid.
De principiële kern van die vrijheidsstrijd is ons overgeleverd in de vorm van drie ‘geboortepapieren van Nederland’. Allereerst de Unie van Utrecht (1579), dat de verdedigingsalliantie vormde waaruit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795) ontstond en dat zou blijven dienen als een Grondwet avant la lettre. Vervolgens de Apologie (1581), het pamflet van Willem van Oranje, waarmee de leider van de Opstand emotioneel afstand nam van de koning van Spanje en zijn strijd voor vrijheid en verdraagzaamheid onderbouwde. En als klapstuk is er het Plakkaat van Verlating (eveneens 1581), waarmee de Staten-Generaal dezelfde ’tiran’ Filips II van zijn gezag over de Noordelijke Nederlanden vervallen verklaarden vanuit het fundamentele principe van het zelfbeschikkingsrecht van de Nederlandse bevolking. Daarin wortelde de onafhankelijkheid waarvoor in 1588 gekozen werd met de oprichting van de Nederlandse Republiek. Het succes van die Republiek, niet alleen in handel maar ook in kunst en wetenschap, moge bekend zijn.
Het zal Obama bekend zijn dat de Amerikaanse founding fathers niettemin gretig lazen over de Nederlandse Revolutie, onder andere door de vele heruitgaven van de drie geboortepapieren in hun tijd, om zich te laten inspireren. In de woorden van Benjamin Franklin: “in de liefde voor vrijheid, en de moed in de verdediging ervan, is Holland ons voorbeeld geweest.”
Op 29 maart van dit jaar vierde Den Haag de Grondwetdag, omdat 200 jaar geleden de Grondwet van het vorstendom van de Verenigde Nederlanden werd goedgekeurd. De auteur Gijsbert Karel van Hogendorp baseerde zich op de hervormingen van de Bataafs-Franse tijd (1795-1813), maar ook op de Unie van Utrecht en het Plakkaat van Verlating. 1814 was daarmee dus geen geboorte van Nederland, maar een doorstart. Dat blijkt wel uit de persoon Van Hogendorp, die weliswaar orangist (en geen patriot) was, maar goede banden had met de Amerikaanse revolutionairen Thomas Jefferson, John Adams, Alexander Hamilton en George Washington. Vieringen van 1813 slaan zelden aan, omdat Nederland daarmee, zo constateerde ook al de historicus Johan Huizinga in 1913, de helft van zijn verleden, en wel het meest interessante, overslaat. Dit gebeurt nu weer.
Juist rondom de herdenking van 200 jaar koninkrijk, zouden we ons moeten realiseren dat de werkelijke start van de Nederlandse geschiedenis spectaculairder en principiëler was dan in de diffuse periode na de val van Napoleon. Politici van nu zouden de ‘geboortepapieren van Nederland’ centraal moeten stellen voor het Nederlands burgerschap in onderwijs en voorlichting. Een concrete stap zou zijn om de huidige Grondwet, die zakelijk is en geen preambule kent zoals de Amerikaanse, te voorzien van een historische inbedding. Dat wil zeggen dat de Grondwet zou worden voorafgegaan door een preambule die de Nederlandse democratie plaatst binnen zijn cultuurhistorische context. Een Nederlands ‘We, the people…’, kortom. Op basis van de gedeelde, revolutionaire geschiedenis van meer dan vier eeuwen geleden kan een inspirerende en samenbindende preambule worden geschreven die de volkssoevereiniteit, de vrijheid en de verdraagzaamheid verankert als morele basis van de moderne rechtstaat. Als voorbereidende stap daartoe zou het Ministerie van Onderwijs in het kader van 200 jaar koninkrijk een concours kunnen uitschrijven voor alle Nederlanders. Vervolgens zouden de Staten-Generaal uit de bekroonde exemplaren de preambule kunnen samenstellen.
~ Coos Huijsen & Geerten Waling
Coos Huijsen (1939) en Geerten Waling (1986) zijn historici. Dit voorjaar publiceerden zij het boek De geboortepapieren van Nederland (Elsevier Boeken & Nationaal Archief), met daarin de drie genoemde documenten in hedendaags Nederlands, voorzien van een inleiding en toelichting. Dit opiniestuk verscheen eerder in de Volkskrant. Historiek publiceert dit met toestemming van de auteurs.
Bekijk dit boek bij:
