Swakopmund, een stukje Duitsland in Afrika (met een duister verleden)

Tussen de Atlantische kust van Afrika en één van de oudste woestijnen ter wereld ligt een bijzondere stad: Swakopmund. Met haar straatbeeld doet ze enigszins denken aan de badplaatsen van de Duitse Oostzeekust. Hier wordt nog altijd Duits gesproken, hebben de straten Duitse namen en zijn tal van bouwwerken opgetrokken in de architectuurstijlen die men ook in de Duitse steden van rond 1900 aantrof. En toch ligt Swakopmund in Afrika.

De weersomstandigheden kunnen er ruig zijn, de oceaan woest en daarom hebben de kolonisten een zware strijd moeten leveren om hier een bestaan op te bouwen. En dat is dan ook wat de Namibiërs kenmerkt: ze geven nooit op. Tijdens de korte koloniale tijd van 1884 tot 1915 drukten de Duitsers hun stempel op de stad en het omringende land. Deze tijd stond echter niet alleen in het teken van architectonische kunststukjes, maar ook van een bloedige volkerenmoord. Zij die van dit gebied een deel van het keizerrijk probeerden te maken schrokken er niet voor terug om daarvoor de inheemse bevolking te doden.

Ruim honderd jaar later is het tot een verzoening gekomen. Swakopmund is weer opgestaan en probeert in het reine te komen met haar culturele erfenis, wat veel zegt over het incasseringsvermogen van haar bewoners.

Aan het einde van de negentiende eeuw, toen een groot deel van Afrika door Groot-Brittannië en Frankrijk gekoloniseerd was, interesseerde zich niemand voor deze kuststrook die enkel door duizenden zeerobben bevolkt werd. En ook niet voor de scheepswrakken en botten van de schipbreukelingen die het gebied haar bijnaam geven: skelettenkust.

Ook het binnenland is onaantrekkelijk, want daar bevindt zich de Namib-woestijn, wat letterlijk ‘grote leegte’ betekent. Een oppervlakte ter grootte van Oostenrijk waarop bijna niets groeit. Niet alleen is het één van de oudste woestijnen ter wereld, maar ook één van de interessantste vanwege de grote verscheidenheid aan levensvormen, die er wel voor hun voortbestaan moeten vechten. Ieder organisme moet er over oneindig veel kracht en vindingrijkheid beschikken om het er uit te houden. Bijvoorbeeld door het kleine beetje vocht op te nemen dat de Benguela aanvoert, een koude luchtstroom uit de zuidelijke Atlantische Oceaan die neerdaalt als hij op de hete woestijnlucht stuit. De laatste regenval van enige betekenis viel hier in 1996 en het jongste groen dat men er aantreft dateert dan ook uit dat jaar. Maar er is ook vegetatie waarvan men de leeftijd op achthonderd jaar schat.

Rijkskanselier Otto von Bismarck (1815-1898), die eind negentiende eeuw de verliezer dreigde te worden in de koloniale wedloop, zag in Zuidwest-Afrika een mogelijkheid om de Duitse achterstand op de Britten en Fransen in te lopen. Juist daarom streken er in deze onbewoonde woestenij Duitsers neer en stichtten er in 1892 Swakopmund, om in de behoefte aan een havenstad te voorzien. Die hadden ze weliswaar al in Lüderitz, aan de zuidwestkust van Namibië, maar dat was te ver afgelegen. En Walvisbaai, de enige natuurlijke haven aan deze kust, was in handen van de Britten.

De Duitsers hadden de hele kust afgespeurd naar een betrouwbare ankerplaats van waaruit het achterland goed bereikbaar was en ontdekten uiteindelijk Swakopmund. Om het alsmaar toenemende aantal kolonisten te kunnen aanvoeren bouwden ze een lange zeepier van hout, die echter al gauw onder de sterke getijdestromingen en schelpaangroei bezweek. Vervanging door een exemplaar van staal was daarom noodzakelijk. De kolonisten wensten zich een stad die aan hun hoge levensstandaard zou voldoen en spaarden zich daarom geen moeite om alles te importeren. En dan ging het niet alleen om kostbare bouwmaterialen maar zelfs om zand.

Woermannhaus en Hansa-Hotel

Binnen enkele jaren verrees er een stad uit de woestijn in de voor die tijd gangbare architectuurstijlen. Het Woermannhaus is misschien wel het meest bijzondere bouwwerk van Swakopmund en ook één van de eersten. De architectuur van dit gebouw is op die van de Britse Arts-en-Crafts-beweging uit die tijd geïnspireerd, wat goed te zien is aan de façade in Tudorstijl. Men ging uit van een langdurige Duitse aanwezigheid, waarvoor een solide fundament moest worden gelegd, net zoals men dat gewend was in het vaderland te doen.

Nauwelijks vijf minuten lopen verderop ontvangt het Hansa-Hotel sinds 1905 zijn gasten. In deze straat hangt nog altijd de atmosfeer van kort voor de Eerste Wereldoorlog. In 1907 werden hier ook het postkantoor en het Franciscaner ziekenhuis geopend. Bij de aanleg van de straten had men er rekening mee gehouden dat deze voldoende breed moesten zijn om er ossenkarren te laten keren. Later kwam er overigens ook een smalspoorlijntje waarover een trammetje werd voortgetrokken door een ezel. Stoomlocomotieven bleken echter veel effectiever dan ossenkarren om goederen vanuit de haven tot diep in het achterland te brengen en daarom kreeg Swakopmund ook een station. Architect Wilhelm Sander (1860-1930) ontwierp daarvoor een gebouw in neo-renaissancestijl, waar hij een scherpe torenspits aan toevoegde. Tegenwoordig is er een hotel in gevestigd. Vanaf dit station vertrokken de treinen landinwaarts met materialen voor de bouw van Windhoek, de hoofdstad van Namibië.

Namibische genocide

Jarenlang ging het de Duitse kolonie voor de wind, ondanks de uitgestrektheid van het gebied en de moeilijkheden die overwonnen moesten worden. Nadat de eerste twintig jaar relatief vredig waren verlopen, brak er in 1904 echter een oorlog uit met de Herero- en Namastammen die in verzet waren gekomen tegen de ongebreidelde landhonger van de kolonisten. Deze opstand werd wreed neergeslagen door de militaire bevelhebber van de kolonie, generaal Lothar von Trotha (1848-1920). Onder andere in Swakopmund werd een kamp ingericht waar de gevangenen dwangarbeid moesten verrichten. De oorlog, die in 1907 eindigde, wordt nu als de eerste volkerenmoord van de twintigste eeuw beschouwd.

Schnitzel met frietjes

Toen de Duitsers in 1908 diamanten ontdekten in het zuiden van het land leken ze helemaal onoverwinnelijk. Het tegendeel bleek echter toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Een jaar later startten de Britten vanuit Zuid-Afrika een offensief richting Swakopmund en verdreven daarmee de laatste Duitse strijdkrachten uit het land. Paradoxaal genoeg duurde het tot 1990, het jaar van de Namibische onafhankelijkheid, vooraleer er weer Duitsers op bezoek kwamen in Swakopmund. Het werd een geliefde badplaats en de populairste vakantiebestemming van Duitsers in Afrika. De plaatselijke bevolking probeerde zich met het pijnlijke verleden te verzoenen. Zo dragen de Herero-vrouwen er met trots hun kleurrijke klederdracht die op de mode van de Belle-Epoque geïnspireerd is.

Ondertussen werken de Namibiërs, of ze nu zwart of wit zijn, hand in hand aan de instandhouding van hun gezamenlijke erfgoed. Daarvoor worden zelfs studiereizen naar Duitsland georganiseerd om zich daar te verdiepen in de bouwtechnieken en -materialen van weleer. Desondanks behoort Swakopmund nog altijd tot de meest blanke steden van zuidelijk Afrika. Na het aantreden van de eerste zwarte burgemeester in 1992 zijn er wel een aantal straten van naam veranderd om de Namibische identiteit te benadrukken. Midden in het centrum van de stad zijn de Europese tradities versmolten met de Afrikaanse levensgewoonten. Daar staat in de restaurantjes de gepaneerde schnitzel met frietjes bovenaan de menukaarten en zowel blanke- als zwarte gasten laten dit zich goed smaken.