De dood van aartsbisschop Thomas Cranmer (1556)

Na twee jaar gevangenschap werd op 21 maart 1556 Thomas Cranmer, de voormalige anglicaanse aartsbisschop van Canterbury, in Oxford als ketter verbrand. Als aartsbisschop had hij eerder een anti-Roomse koers uitgezet én hij was nauw betrokken bij de nietigverklaring van het huwelijk tussen koning Hendrik VIII en Catharina van Aragon.

Thomas Cranmer was in 1533 door koning Hendrik VIII, tegen zijn wil, benoemd tot aartsbisschop. In die hoedanigheid zorgde hij ervoor dat de nationale kerkelijke rechtbank het huwelijk van de koning met Catharina van Aragon nietig verklaarde. Tegelijkertijd werd het koninklijke huwelijk met Anna Boleyn geldig verklaard. Nog datzelfde jaar werd Cranmer door de paus geëxcommuniceerd. De vooraanstaande geestelijke werd hierna aartsbisschop van de vanaf dat moment zelfstandig opererende Anglicaanse Kerk. Cranmer was in de jaren hierna onder meer verantwoordelijk voor de totstandkoming van de Engelse Bijbelvertaling en liet het Book of Common Prayer opstellen, een handboek voor de liturgie binnen de Anglicaanse Kerk.

In 1553 kwam Maria Tudor, dochter van Catharina van Aragon, aan de macht. Zij wilde Engeland zo snel mogelijk terugbrengen naar de katholieke kerk en rekende nietsontziend af met haar tegenstanders. Dit laatste bezorgde haar de bijnaam ‘Bloody Mary’. Gedurende haar bewind werden honderden protestanten veroordeeld tot de brandstapel.

De koningin was niet vergeten dat Cranmer betrokken was bij de scheiding van haar moeder. Ook Cranmer werd vervolgd. De aartsbisschop werd van zijn rang ontdaan en er tijdens zijn gevangenschap toe gezet om zes documenten te ondertekenen waarin hij zijn schuld als ketter erkende. Men hoopte dat dit het protestantisme in Engeland een grote klap zou toebrengen. De vervolging en berechting van Cranmer staat beschreven in het Book of Martyrs (Het boek van de martelaren) van John Foxe dat in 1563 verscheen.

Op 21 maart 1556 werd Thomas Cranmer naar de St.-Marykerk overgebracht. Het was de bedoeling dat hij daar publiekelijk schuld bekende. De voormalige aartsbisschop week ter plekke echter, tot ontsteltenis van de katholieke toehoorders, af van zijn oorspronkelijk geplande toespraak. In plaats daarvan verklaarde Cranmer onder meer dat zijn rechterhand, waarmee hij de schuldbekentenissen had ondertekend, had gezondigd en dat hij die daarom als eerste in het vuur zou steken. In een in 1843 verschenen boekje Het leven van Thomas Cranmer: den kerkhervormer in Engeland staat hierover:

“En naardien mijn hand, schrijvende strijdig in mijn hart, zondigde, zal mijne hand het eerst daarvoor gestraft worden: want, wanneer ik aan den brandstapel kom, zal dezelve het eerst verbrand worden.” (Het leven van Thomas Cranmer: den kerkhervormer in Engeland, 1843)

Cranmer zou zijn toespraak vervolgens besloten hebben door de paus te verwerpen, als antichrist en verspreider van een valse leer. Op de brandstapel stak Cranmer vervolgens zijn ‘onwaardige’ rechterhand in het vuur. Na de dood van de aartsbisschop liet de regering van Maria Tudor pamfletten verspreiden waarin de schuldbekentenissen van Cranmer waren opgenomen.

Samen met de bisschoppen Hugh Latimer en Nicholas Ridley behoort Cranmer tot de zogeheten Oxford Martyrs (Martelaren van Oxford), drie vooraanstaande anglicaanse geestelijken die tijdens de vervolgingen van Maria Tudor om het leven kwamen.

Boek: Thomas cranmer. A Life

Bronnen ▼