Frank Whittle (1907-1996) – Uitvinder van de straalmotor

De Britse luchtvaartpionier Frank Whittle ontwikkelde het eerste Britse vliegtuig dat gebruik maakte van straalaandrijving. Uitvinder van de straalmotor.

Frank Whittle werd op 1 juni 1907 geboren in Coventry en was als klein kind al geïnteresseerd in techniek. Na de lagere school te hebben doorlopen, ging hij in 1923 naar de Technische Opleidingsschool van de RAF (Royal Air Force). Whittle wilde graag officier worden. Na afloop van zijn opleiding (1926) was hij één van de vijf leerlingen die jaarlijks geselecteerd werden voor een officiersopleiding aan het RAF College in Vranwell.

Tijdens het laatste trimester (1928) aan de cadettenschool in Cranwell kwam hij met het idee om de zuigermotor en luchtschroef bij vliegtuigen te verwijderen en in plaats daarvan gebruik te maken van een gasturbine. Snel uitstromende turbine-gassen waren volgens hem in staat een vliegtuig voort te stuwen. In een proefschrift stelde hij dat een vliegtuig met straalaandrijving in staat moest zijn veel sneller te vliegen dan een vliegtuig dat gebruik maakte van de zuigermotor-luchtschroef-combinatie. In deze tijd meenden deskundigen dat vliegtuigen die gebruik maakten van laatstgenoemde methode niet sneller konden vliegen dan 640 kilometer per uur.

Straalmotor

Frank Whittle is niet de uitvinder van de straalaandrijving. Dit principe was al eeuwen bekend en er waren al eerder ideeën om gasturbines die voor industriële doeleinden waren gebruikt, te gebruiken voor de voortstuwing van vliegtuigen. Hierbij werd echter voornamelijk gedacht aan schroefturbinemotoren. Whittle’s idee om de gasturbine te combineren met straalaandrijving was wel nieuw. Hoewel er interesse was voor dit idee was er wel een groot probleem: benodigde lichte metalen die bestand waren tegen zeer hoge temperaturen waren niet voorhanden. Whitlles proefschrift werd gepubliceerd in het RAF Journal van 1928. De Brit werd verder onderscheiden met de Abdy-General-Fellowes Memorial Price voor luchtvaartwetenschappen. Er werd echter lange tijd niet echt iets gedaan met zijn idee.

Nul op rekest

Frank Whittle vloog hierna enige tijd als tweede luitenant-vlieger bij het 111e eskader van de RAF. In 1929 volgde hij een cursus voor vlieginstructeur. Rond deze periode begon hij zijn plannen voor een vliegtuig met straalaandrijving verder uit te werken. Op aandringen van een officier legde hij zijn ideeën voor aan het Ministerie van Luchtvaart. Hier kreeg hij echter nul op rekest. Op het ministerie vond men het plan interessant maar omdat nog niet zeker was of het concept ook echt werkte en volgens hen erg duur was, werd besloten er geen geld in te steken. Whittle benaderde hierna tevergeefs enkele motoren-fabrieken.

De uitvinder besloot hierop zelf patent aan te vragen op het basisontwerp. In 1932 werd dit ontwerp echter wereldwijd gepubliceerd nadat hij vergeten was zijn patent te verlengen.

Whitlle volgde hierna nog enkele technische cursussen en werd in 1934 toegelaten tot de universiteit van Cambridge. Drie jaar later rondde hij daar zijn studie natuurwetenschappen met succes af en werd hij bevorderd tot majoor-vlieger. In de tussentijd was er veel veranderd. In 1935 had hij, na bemiddeling van twee voormalige RAF-officieren met wie hij bevriend was, de financiële middelen gekregen om zijn plannen voor een vliegtuig met straalaandrijving verder uit te werken. Maart 1936 werd het bedrijf Power Jets Unlimited opgericht. Drie maanden later begon Whittle zijn ontwerp van de motor uit te werken.

Nog geen jaar later liet hij de eerste Britse straalmotor met succes op een proefbank draaien. Het Britse ministerie van Luchtvaart was toen wel zeer geïnteresseerd en zorgde ervoor dat Whittle, nadat hij zijn graad in Cambridge had gehaald, in staat zou zijn verder te werken aan de ontwikkeling van de motor. Na enkele andere positieve tests besloot het ministerie Power Jets Unlimited ook financieel te steunen.

Begin 1940 kwam de zaak in een stroomversnelling. Luchtmaarschalk Arthur William Tedder vond het werk van Power Jets Unlimited van groot belang en dit droeg er toe bij dat de straalmotor op een officiële lijst kwam van projecten met een hoge prioriteit. Het bedrijf werd hierdoor verzocht haar kennis en rapporten over te dragen aan het ministerie van Luchtvaart. Een jaar later (1941) ging het eerste Gloster-Whittle-straalvliegtuig de lucht in. Het jachtvliegtuig maakte gebruik van een Power Jets W.1 turbojet met een stuwkacht van 3,8 kN.

Frank Whittle werd in 1948 door koning Georges IV in de adelstand verheven. Van 1953 tot 1957 werkte hij als technisch adviseur voor de Nederlandse Bataafsche Petroleum Maatschappij (BPM). Hij hield zich in die periode voornamelijk bezig met de ontwikkeling van de Turbo-Drill. Whittle ontving gedurende zijn leven ongeveer vijftig wetenschappelijke onderscheidingen en vier eredoctoraten. In 1977 werd hij researchhoogleraar aan de US Naval Academy in Annapolis. Tot zijn dood in 1996 bleef de Britse constructeur in Amerika wonen.

• Boek: De wereld van de vliegtuigpioniers
• Lijst met andere uitvindingen