Satirische kaarten van Europa tijdens de Eerste Wereldoorlog

Satirische tekeningen en spotprenten waren zeer populair tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ze verschenen in kranten en tijdschriften en kregen geregeld ook een plek op ansichtkaarten en affiches. Voor de verschillende mogendheden waren de tekeningen ook van belang omdat ze de publieke opinie konden beïnvloeden of bepaalde gebeurtenissen uit konden vergroten. Tijdens de oorlog verschenen er ook verschillende satirische kaarten van Europa. Een kleine selectie:

Europa in 1870

We beginnen met een Frans affiche van Paul Hadol uit 1870, lang voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog dus. De kaart is desondanks interessant omdat hij een beeld geeft van de verhoudingen in Europa tijdens de Frans-Duitse Oorlog die uitmondde in een decennia durende haat tussen de verschillende Europese volkeren en uiteindelijk ook de opmaat naar de Eerste Wereldoorlog bleek te vormen. Op de kaart is centraal de Pruisische / Duitse staatsman Otto van Bismarck te zien die Oostenrijk onder de knie houdt en zijn rechterhand op Nederland en België legt. Laatstgenoemde land dreigt verpletterde te worden tussen Frankrijk en Pruisen. Zwitserland sluit onderwijl de luiken en is afgebeeld als een gesloten huis dat de conflicten graag aan zich voorbij laat gaan. Groot-Brittannië is schertsend neergezet als een oude vrouw die de handen vol heeft aan haar Ierse schoothondje en zich mede daardoor wat afzijdig houdt van het gekrakeel op het Europese vasteland. Verder zien we onder meer Italië dat de Pruisische druk lijkt te kunnen weerstaan en Frankrijk dat zich met een bajonet probeert te verweren. Europees Turkije is ten slotte afgebeeld als een oude man, met een waterpijp lurkende vrouw (Aziatisch Turkije) aan zijn voeten.

Hark! Hark! The Dogs Do Bark! (1914)

Onderstaande bekende cartoon uit circa 1914 werd oorspronkelijk afgedrukt in Groot-Brittannië, maar is later in de oorlog gekopieerd door de Duitsers als voorbeeld van de Britse propaganda. Onder de oorspronkelijke titel staat de Duitse vertaling Horch! Horch! Die Hunde bellen! (Hoor! Hoor! De honden blaffen!). Ook deze kaart toont het Europees continent en ook hier worden de grenslijnen van verschillende landen gevormd door karikaturale portretten van soldaten of andere figuren. Groot-Brittannië is bijvoorbeeld een buldog die aan de lijn gehouden wordt door een zeeman. Frankrijk is een poedel met een Frygische muts en Duitsland een teckel met een karakteristieke pickelhaube op de kop. Rusland is verder afgebeeld als een stoomwals, Nederland als kaasboer en Spanje als toreador. Vrij klein is verder België te zien als een gewond keffertje.

Hieronder nog twee enigszins vergelijkbare kaarten, maar dan uit Duitsland:

The Kaisers Dream (ca. 1914)

Volgens de Britse propaganda streefde de Duitse keizer niet alleen naar een dominante positie in Midden-Europa. Zijn ambities strekten véél verder. Eigenlijk wilde Wilhelm II volgens de Britten de heerschappij over heel Europa. Deze tekening, in 1914 in Groot-Brittannië verspreid op prentbriefkaarten, moest duidelijk maken hoever de wensen van de keizer strekten. Frankrijk wil hij in zijn geheel annexeren en wordt dan omgedoopt tot Frauland (waarschijnlijk omdat alle mannen in de strijd zijn gesneuveld), Scandinavië krijgt als nieuwe naam Kaiser Wilhelm Land en ligt voortaan aan de Pruisische Zee. Spanje wordt Fritzland, Italië gaat verder onder de naam Italich en heel Oost-Europa, inclusief het Russische Rijk, staat voortaan bekend als Oost-Duitsland. Oostenrijk wordt verder een soort vazalstaat en krijgt op de kaart de naam Semi Independent Austria. En ook Groot-Brittannië wordt in de droom van de keizer uiteraard gegermaniseerd.

The Prussian Octopus (1917)

Nog een Britse spotprent die duidelijk moest maken hoe ver de ambities van het Duitse rijk strekten. In de rechterbovenhoek wordt een uitspraak van de Duitse rijkskanselier Theobald von Bethmann Hollweg van 10 december 1915 aangehaald. Hierin werd gesteld dat Duitsland geen kleine landen bedreigde. Met deze tekening wilde men aantonen dat dat onzin was. De kaart geeft een overzicht van alle kleinere Europese landen waar Duitsland en bondgenoot Oostenrijk in de periode 1740-1915 de handen op zou hebben gelegd.

De maker van bovenstaande spotprent liet zich mogelijk inspireren door een spotprent die ten tijde van de Russisch-Japanse Oorlog (1904-1905) in Japan werd verspreid, ter illustratie van de Russische machtshonger.

Europaïsche Keilerei (1914)

Tot slot nog een satirische kaart waarbij de grenzen worden gevormd door karikaturale portretten van soldaten. Deze spotprent dateert uit 1914 en werd verspreid in Duitsland. Soldaten van de Centrale Mogendheden, gewapend met bajonetten, zwaarden of speren, vallen de soldaten van de Entente aan.

Bronnen ▼