In de nacht van 18 op 19 november 1421 werd een deel van het tegenwoordige Nederland getroffen door een watersnoodramp die bekend is komen te staan als de Sint-Elisabethsvloed. Een noordwesterstorm in combinatie met een hoge stormvloed en slecht onderhouden dijken veroorzaakte een overstroming waardoor met name de Grote Waard werd getroffen. Dordrecht en Geertruidenberg zijn de grootste steden in dit historische landbouwgebied in het voormalige Graafschap Holland. De catastrofe vond dit najaar zeshonderd jaar geleden plaats. Ter gelegenheid hiervan is er in het Biesboschmuseum in Werkendam een tijdelijke expositie ingericht, genaamd ‘600 jaar Sint Elisabethsvloed, de kracht van het water’.
Het museum is een vanzelfsprekende locatie voor de expositie, want zonder de Sint Elisabethsvloed geen Biesbosch. Het grootste zoetwatergetijdengebied van Europa ontstond als gevolg van deze ramp. Dat was echter niet in een nacht gebeurd. Het duurde tientallen jaren voordat het kenmerkende gebied met kreken en begroeide zandplaten werd gevormd in een samenspel tussen rivieren en de werking van eb en vloed. Eigenlijk was er ook niet sprake van één Sint-Elisabethsvloed. Behalve in 1421 vonden er ook in 1404 en 1424 onder vergelijkbare omstandigheden overstromingen plaats. Ook in deze jaren gebeurde dit op of rond 19 november, de naamdag van Sint-Elisabeth. De rampspoed was in 1421 echter het grootst.
In de vaste tentoonstelling in het museum wordt al uitgebreid stilgestaan bij de vloed van 1421, onder andere in de vorm van een gigantische op de muur geprojecteerde, gedramatiseerde animatie van het paneel dat omstreeks 1490-1495 werd gemaakt ter herinnering aan de overstroming. De opdrachtgevers waren nakomelingen van inwoners van het dorp Wieldrecht. Het altaarstuk was bestemd voor de Grote Kerk in Dordrecht. Het met olieverf gemaakte werk is tegenwoordig eigendom van het Rijksmuseum, maar is tijdelijk teruggekeerd naar Dordrecht, waar het tot 6 maart 2022 te bezichtigen is. In het Biesboschmuseum is naast de animatie ook een kopie van het imposante kunstwerk te zien.
Legendevorming
De tijdelijke expositie is multimediaal en omvat verschillende informatiepanelen en filmprojecties. Het onderwerp wordt ingeleid door een aansprekende animatie over de kracht van het water met de enigszins dreigende stem van Frank Lammers. De risico’s van het leven in een delta zijn uiteraard beangstigend, want de verwoestende werking van water kan enorm zijn. De geschiedschrijving van de Sint-Elisabethsvloed van 1421 is echter onderhevig aan wat we tegenwoordig fake news noemen. Volgens de overleving zouden 72 dorpen verzwolgen zijn door de kolkende watermassa en verdronken 100.000 mensen. Op een informatiepaneel wordt echter benadrukt dat het rampgebied slechts 22 kerkdorpen telde en een bevolking van tien- tot twintigduizend mensen. Even verderop lezen we dat twee onderzoekers van de TU Delft via rekenmodellen in 2021 aantoonden dat de storm minder zwaar was als gedacht. Ze schatten dat slechts tientallen mensen zijn verdronken en concludeerden dat de ramp vooral een economische was, omdat het ondergelopen gebied zijn landbouwfunctie verloor.
Modern waterbeheer
Behalve aan het verleden is er ook aandacht voor het heden. Als brug hiertussen is een soort van expositie in een expositie ingericht met als thema ‘Key of Life’. Enkele succesvolle, leidinggevende personen geven hun visie op het leven en er zijn enkele abstracte kunstwerken tentoongesteld. De precieze bedoeling hiervan en de relatie met het hoofdthema blijft wat vaag. Veel duidelijker is de boodschap van het deel van de expositie dat gaat over hedendaagse uitdagingen in relatie tot waterbeheer. Er wordt uitgelegd hoe de Waternoodramp van 1953 en het hoge rivierwater in 1995 aanleiding gaven tot respectievelijk de bouw van de Deltawerken en de verruiming van het stroomgebied van rivieren. Klimaatverandering zorgt nu en in de toekomst voor nieuwe uitdagingen. Is het verhogen van dijken voldoende of gaan we in de toekomst bijvoorbeeld wonen in op water drijvende steden?
De waterrijke omgeving rondom het Biesboschmuseum is een geweldige plek om eens extra stil te staan bij de invloed die het water heeft op Nederland, in het verleden, het heden en de toekomst. Stap je na een bezoek aan het museum naar buiten, maak dan een wandeling door de omgeving en je ziet een deel van de geleerde lessen in de praktijk. Zo fungeert de vlakbij het museum gelegen ontpolderde Noordwaard tegenwoordig als doorstroomgebied. Bij een hoge waterstand op de Nieuwe Merwede kan het water veilig het gebied instromen, wat moet voorkomen dat elders de druk op de dijken zo groot wordt dat ze breken.
De expositie ‘600 jaar Sint Elisabethsvloed, de kracht van het water’ is niet heel diepgravend, maar wel mooi vormgegeven en leerzaam voor jong en oud. In combinatie met de vaste tentoonstelling geeft ze een beklijvend beeld van hoe de Biesbosch – en een groot deel van Nederland – mede gevormd zijn door de kracht van het water. De thematentoonstelling loopt nog tot 30 november 2022. Bezoekersinformatie is te vinden op de website van het Biesbosch Museumeiland.
Tekst en foto’s
Lees ook: De Sint-Elisabethsvloed van 1421
